Anlam ve Anlama

anlak/anlam
"Anlama"nın sözlük ve ansiklopedi tanımlarında—başka her sözlük tanımı durumunda olduğu gibi—ya "anlama" sözcüğünün kendisi ya da anlamdaşları kullanılır, tanımlanacak olanın kendisin tanındığı varsayılır, ve böyle bir döngü ortaya çıkar. Ya da kendileri tanımlanmayı gerektiren başka sözcüklerden yararlanılır ve böylece sonu gelmez bir gerileme başlar. Örneğin "to understand = to perceive the intended meaning of (words, a language, or a speaker)" gibi bir tanım bu işlemlerin ikisini de kapsar. "Meaning" anlama ediminin kendisinin hedefidir ve İngilizce sözcüğün biçimi (Türkçe biçimden ayrı olarak) anlam ve anlama sözcükleri arasındaki etimolojik ilgiyi gizler. Öte yandan, "perceive" ise ya "algılama" demektir, ki "anlama"dan bütünüyle başka birşeydir, ya da burada "understand" ile anlamdaş olarak kullanılır, ki tanımlanacak olanın kendisidir.

Doğal bilinç "anlam" sözcüğünü—ve aslında her sözcüğü—anlamın ne olduğunu bilmeksizin kullanır. "Kullanım anlamı belirler" (Wittgenstein) demek tıpkı yemeğin kullanımı yemeği belirler demek kadar doğrudur. Kullanımın değişkenliği anlamın değişkenliğini, anlamada kullanılan kavramlara bağımlılığını gösterir.

Anlam
Anlama ansallaştırma olarak kavramın işlevidir, ve kavram düşünme yetisinin saltık olarak özsel birimi, en son temelidir, çünkü tanımı için başka birşeye dayanmaz ve yalnızca kendisine gereksinir. Kavram anlamın ve anlamanın gerçek olanağıdır.

Anlama kavramın nesnesine kendini yansıtması ve onda yine kendini bulmasıdır. Immanuel Kant bile bu yalın olgunun bilincindedir ve deneyimin anlak-kavramları ya da kategorileri dediği şeyler tarafından belirlendiğini, biçimlendirildiğini söyler. Özne anlamın onun dışında olduğu, en azından duyusal ile özdeşleştirdiği nesnel tarafından belirlendiği sanısı içindedir. (Örneğin Wittgenstein bira şişesinin anlamının bira şişesinin kendisi olduğunu söyler ve bir mantıksal pozitivist olarak bu açıklama yolu ile "anlam"ın içerdiği metafizikten kurtabilmeyi ister). Böyle doğal bilince göre anlam ona dışarıdan, nesnellikten gelir. Ama onun nesnel herşeyi belirleyen kavramlarının kendileri, nesne ya da olgu kavramının kendisi içseldir. (Yine Wittgenstein nesnenin yalın mı bileşik mi olduğu konusunda bir karara varamaz ve nesnenin "renksiz" olduğunu söyler. Bkz. bu sitede verilen Tractatus çevirisi. "2.0232 Kabaca konuşursak, nesneler renksizdir :: Beiläufig gesprochen: Die Gegenstände sind farblos.")

Anlama ya da anlam kendiliğindendir, bir kavramsal süreç olarak öğrenilmez ama a prioridir. Kavramın etkinliğidir. Kavram çiğnendiğinde anlam ve anlama da ortadan kalkar ve anlamsızlık ortaya çıkar. Anlamsızlık salt bir dil sorunu değildir. Saçma denilen şeye, Dünyanın usdışı olarak algısına götürür. Yabancılaşma denilen törel-duygusal sorun da benzer olarak kavramın, düşünmenin kendisinin bozulmasına bağlıdır.

Mantıksal-Pozitivizm ve Anlamama
Mantıksal Pozitivizm evrenselleri anlamaz ve bu nedenle anlamsız olduklarını ileri sürer. Gerçekte anlar. Ve anlamsız olan şey anladığının anlamsız olduğunu ileri sürmesidir. Pozitivizm evrensellerin olmadığını ileri sürer çünkü olduğunu sandığı şey tekillerdir. Ve gene de olgu dediği ve tekil ve duyulur olduğunu ileri sürdüğü şeyin kendisi bilincindeki evrenselden başka birşey değildir. Olguculuk öznel idealizm denilen şeyin kendisidir, realite ile, nesnel dünya ile, fizik ile hiçbir ilgisi yoktur ve metafizikten başka hiçbirşey kapsamaz.

Mantıksal Pozitivizm felsefeyi görgül bilimler ile karıştırır. Bu nedenle felsefenin de görgül olması gerektiğini düşünür (Quine'ın natüralizmi).

Mantıksal olguculuk olgu birincil, kavram en iyisinden türevseldir der. Böylece kendi kavramsız yolunda ama gene de soyut olgu kavramı üzerine kurduğu bir kurama göre deneyime indirgenemeyen bildirimleri anlamaz. Bu bakış açısına göre kuramsal bildirimler metafiziksel bildirimlerdir, ve metafiziksel problemler ise yalancı problemler. Ama pozitivizmin asıl anlamadığı şey kendisinin bir metafizik, gerçekte olanaklı en kötü metafiziklerden biri olduğudur çünkü kuram bütününde sözcüklerin anlamlarının, herşeyden önce "anlam" sözcüğünün kendisinin anlamının bozulması üzerine dayanır. Sözcüklerin bu tür kullanımı açıktır ki yalnızca usa ve kavrama aykırı bir gevşeklik olmakla kalmaz, ama Viyana Çevresinin öylesine değer verdiğini düşündüğü sıradan bilince de aykırıdır. Burada Viyana Çevresi olgucularının yalnızca "anlam"dan nasıl birşeyi anladıkları ile ilgilenirsek, anlamı anlamadıklarını çünkü anlamı metafiziksel-olmayana ya da fiziksel olana bağladıklarını görürüz: Fiziksel olmayan anlamsızdır. Ama olguculuğun kendisi fiziksel olan ile ilgilemediğini ve biçimsel olduğunu ileri sürer. Bu ne felsefedir ne de sağ-duyu.

Moritz Schlick felsefenin amacının "anlam" bulma olduğu görüşünde idi. Anlamdan ayrı olarak "gerçeklik" ise bilimin amacı olmalıydı. "Science should be defined as the "pursuit of truth" and Philosophy as the "pursuit of meaning." (Google Books)

Arı Dil ve Arı-Olmayan Dil

Şu Türkçe ve İngilizce sözcükleri kendilerinden türetildikleri kökler açısından karşılaştıralım:

Ayrıca: anlık = mind, anlatmak = express, anımsamak = remember. Ve başkaları.

İngilizce sözcüklerin kökenlerine dikkat edersek, ortak kavramsal kökü göstermezler. Tanrı, tanrılık, tanrısal, ya da bilgi, bilinç, bilişsel vb. sözcükleri de İngilizce’de sırasıyla God, deity, divine, ve knowledge, consciousness, cognitive olarak yine kavramsal köken ortaklığını göstermez ve Türkçe gibi kendi doğal kökenlerinden açınan ve sözcükleri tanımlanma gerektirmeyen dillerin tersine, bu tür sözcükler sık sık yalnızca sözlükleri şişirmeye hizmet eder (Lunar ve Moon, Jovial ve Jupiter vb. gibi sözcükler durumunda Türkçe sözlükler birincilere karşılık düşen sözcükleri kapsamlarına bile kabul etmez). Anadili İngilizce olan eğitimli biri bile sık sık consciousness-bilinç ve knowledge-bilgi sözcüklerinin kavramsal ve kökenbilimsel ilişkilerini dolaysızca göremez, giderek bağıntıyı yadsımaya ve çürütmeye bile yönelebilir. Bu düzeye dek, burada yatan yalın bir semantik problemin çözümü felsefi bir çözümün değerine yükseltilir. Bu olgu Anglo-Saxon yazarların niçin felsefeyi temelde bir dil çözümlemesi olarak gördüklerini anlamamızı kolaylaştırır. İngiliz dilinin kökensel olarak bu büyük ölçüde kuralsız durumunu dilin bir üstünlüğü ve varsıllığı sayan bakış açısı bu yanılgısını kendini Kavramdan uzak tutmasına, felsefenin kendisinin kavramına yabancı olmasına borçludur. Felsefesiz kafa yapısı dil sorununun üzerine de tam olarak başka bilimler durumunda olduğu gibi aynı boş kafayla gider, olguyu onu belirleyen kavramlar olmaksızın belirlemeye çalışır. Sonuç bölümsel başarısızlık değil ama bütünsel yanılgıdır. Osmanlıca kozmopolitan köken konusunda İngilizce’den karşılaştırılamayacak denli daha güçlüdür. Aslında Türkçe, Farsça ve Arapça’nın en güzel yanlarının bir karışımı olarak, biçimsel varsıllığı açısından bütün bir insanlık tarihinde Osmanlıca ile yarışacak bir ikinci dil daha yoktur. Sözcüklerinin yaklaşık olarak %85'i Arapça ve Farsça'dan ödünç alınan Osmanlıca yüzeyde sonsuz bir türlülük gösterisine açıktır. Ama günümüze bu dil ile yazılı ya da çevrili tek bir felsefe metninden, tek bir bilimsel metinden bile yararlanmamız söz konusu değildir.

Osmanlıca'dan Türkçe'ye (Örneğin: müşahhas → somut; mücerrit → soyut) (Wikipedia) Modern spelling of the Ottoman Turkish word Modern Turkish equivalent Meaning in English Remarks acele ivedi ** urgent(ly) The Turkish word is derived from the verb ivmek, which means to hurry. adele kas muscle From the verb kasmak which means "to tend". The modern word has practically replaced the old one. affetmek bağışlamak to forgive Bağışlamak is actually Persian and related with bahşiş (baksheesh). aile ocak ** family akit, mukavele sözleşme, anlaşma, bağıt contract akıl us ** wisdom While the Turkish word is almost never used, its derivatives (such as uslu, meaning demure, well-behaved) are more widely employed. alaka(lı) ilgi(li) relevant, related to amil etken factor ameliye işlem operation, process amme kamu public, community anane gelenek, görenek tradition asker sü **, çeri ** soldier While the Turkish words are never or very rarely used, its derivatives (such as subay, meaning army officer and yeniçeri, meaning janissary) are commonly used. asır yüzyıl century The compound Turkish word literally means hundred-year bariz kesin, belli obvious, accurate basit kolay easy, simple The Turkish word is derived from the word kol, meaning arm. Both are commonly used. bazı kimi some (pronoun) beyaz ak white The Arabic word and the Turkish word are used in somewhat different contexts. camîa topluluk community cebren zorla forcefully celse oturum (law) hearing, session ceninisakıt düşük miscarriage See the section "word derivations" above to see how this word is derived. cenup güney south cerahat irin pus cevap yanıt answer. The new word is from old Turkic yanut. Cevap is still popular. cihaz aygıt apparatus civarı dolayları approximately, around cümle tümce ** sentence. The new word derived from tüm (all, entire). defa, kere kez times (repetition) An example is: I did this three times. Both defa and kere are still in popular use. dair ilişkin pertinent (to) define gömü treasure The Turkish word is derived from the verb göm-, which means to bury. delil kanıt evidence devir çağ era The new word is actually from Mongolian. The Mongolian word is from Old Turkic çak. devre dönem semester The old word is used in many other meanings, and not used any more in the meaning of "semester". ebat boyut dimension, size. eb‘âd is the plural of ??? (bu‘d, buut). ebedî sonsuz forever The Turkish word literally means without-end. ecdat ata ancestry The Turkish word literally means father. ecel ölüm (predestined time of) death ecnebi el, yad stranger, foreigner edebiyat yazın ** literature ehemmiyet önem importance elbise giysi cloth The Arabic word is in fact the plural of libas emir buyruk order, command The pure Turkish word is from old Turkic buyruk. emniyet güvenlik security The Turkish word is derived from the word güven, meaning trust. eser yapıt production (music, film) The Turkish word is derived from the verb root yap-, meaning to do. esir tutsak hostage The Turkish word is derived from the verb tutuz-. etraf ortalık surroundings, surrounding area The Arabic word is the plural of the word taraf, which means side (see below in this list). evrak belge paper document In Arabic, evrak is the plural of varak; in modern Turkish, evrak is used as often a singular, although it should be used as a plural of varak. evvel önce before The Turkish word is derived from the word ön, meaning front. The original Arabic word (awwal) literally means first. faal etkin active The Turkish word is derived from the auxiliary word et-, meaning to do. faiz ürem **, getiri interest (monetary) While the word ürem is never used, the latter word is common in daily language rather with the meaning of yield. fakir yoksul poor The Turkish word is derived from the word yok. This word is a negation word, which can mean there is not, do (does) not have, do (does) not exist. fayda yarar benefit, utility fen, ilim bilim science The Turkish word is derived from the verb root bil-, meaning to know. feyezan taşkın flood, overflow fırkat ayrılık disparity The Turkish word is derived from the word ayrı, meaning separate, different. fikir görüş opinion The Turkish word is derived from the verb root gör-, meaning to see. fiil eylem verb The Turkish word is derived from the verb eyle-, which is derived from the auxiliary verb et-, meaning to do. garp batı west Please see the beginning of this article for the derivation of this word. gayri olmayan, başka, dışı non-, other In Arabic, "gayr-i" is a prefix which means non- as in "he is a non-Muslim"; "he is not a Muslim". The term gayrimüslim (non-Muslim) remains the politically correct term in Turkey, used frequently in newspapers etc. gıda besin food hadise olay event, happening, fact, occurrence The Turkish word is derived from the verb ol-, meaning to be, to become. hafıza bellek memory The new word is commonly used in electronics, like computer memory, i.e. önbellek for cache hafif yeğni ** light (in weight) The Turkish word is rarely used. hafriyat kazı excavation The Turkish word is derived from the verb root kaz-, meaning to dig. hak pay portion The old word hak has many other meanings in Turkish. hakikat gerçek reality hâkim yargıç judge hâl, vaziyet durum situation halita alaşım alloy hamile gebe pregnant harap yıkık ruin hararet ısı ¹, sıcaklık ² heat¹, temperature² The old word can be used in both meanings in Turkish language. hareket devinim ** movement, motion harf ses, imce ** letter The new word also means "sound". hasret özlem longing hassas duyarlı sensitive haşere böcek insect hata, kusur YANLIŞ mistake hatıra anı memoir hayat, ömür yaşam, dirim** life haysiyet saygınlık respectability hazım sindirim digestion hediye armağan gift heyet kurul board (company) hiddet kızgınlık, öfke anger hikâye öykü story hilaf karşıt opposite his duygu feeling hoca öğretmen teacher New word is from öğret-, meaning to teach. hukuk tüze ** (judiciary) law The Turkish word is not commonly used; however, its derivatives (such as tüzük, meaning regulations, statute) are more widespread husus konu subject huzur dirlik ** comfort hücre göze ** cell The new word is seldom used. There is a word göze meaning spring, fountainhead, regularly used especially in rural areas, commonly also in East of the Turkey, and not a one derived by TDK. hücum saldırı attack hürmet saygı respect ısrar üsteleme insisting iptidai ilkel primary; primitive içtima toplantı meeting, gathering içtima kavuşum new moon (astronomy) içtimai toplumsal communal idrar sidik urine The original meaning of the Arabic word is the action of yielding milk. The Turkish word is derived from an old Turkic verb siymek, meaning to urinate. iftihar övünme pride ihtiras tutku passion The Turkish word tutku is derived from the verb root tut- which means to hold ihtiva etmek içermek to comprise ihtiyaç gereksinme or gereksinim need ihtiyâj is the actual Arabic plural form of hajet, meaning need ihtiyar yaşlı old (age) The Turkish word literally means with age. ihtiyat yedek backup, spare iktibas alıntı copying (in literature; referencing) ilave ek addition ilham esin inspiration imar bayındırlık construction, development imkân olanak opportunity, possibility imla yazım orthography imtihan sınav, yazılı examination The new word is a borrowing from Tatar. Tatar word is from sına-, meaning to test. imtiyaz ayrıcalık franchise inhisar tekel monopoly insan kul ** human The new word is used almost only in religious context. intiba izlenim impression intihal aşırma plagirism irtifa yükseklik altitude The old word is only used in aviation, as in "the altitude of the plane". ırsi kalıtsal, kalıtımsal hereditary isim ad name istihsal üretim production istiklal bağımsızlık independence, freedom istirahat dinlenme rest istiskal aşağılama abasement istisna aykırı exception iştigal uğraş / uğraşı occupation iştirak ortaklık association izah açıklama clarification izdivaç evlilik marriage kabiliyet yetenek / yeti talent, ability kader yazgı fate kafa baş head kâfi yeter enough kâinat evren universe kalp yürek heart kanun yasa law kanunuesasi anayasa constitution (law) kafiye uyak rhyme aralık December ocak January kelime sözcük, söz word kırmızı al **, kızıl red The Arabic and the Turkish words are used in somewhat different contexts. Kızıl is mostly used for red hair. kısım bölüm part kitap betik ** book The Turkish word is derived from an old Turkic verb bitimek, meaning to write. However, the old Turkic verb is ultimately a loanword from Chinese word pi-ti, meaning brush, writing apparatus. The new word is used in computing in the meaning of script. küfür sövme ** curse kuvvet güç or erk power, force In physics, the old word is used for force and the new word is used for power. küre yuvar ** sphere latife şaka joke The new word is actually also of Arabic origin (from the word şa?a (????)), meaning pity, being unfortunate lisan dil language Dil means both tongue in the physical sense and language, while "lisan" does only tongue in the language sense. lügat sözlük dictionary lüzumlu gerekli necessary maaş aylık salary mabet tapınak temple maddî özdeksel ** material, materialistic The Turkish word is exclusively used in the context of philosophy. mafsal eklem ligament The old word is used for "hinge" (non-anatomical). mağdur kıygın ** wronged, injured The new word is almost never used. mağlubiyet yenilgi defeat mahfuz saklı hidden mahluk yaratık creature Sometimes the plural of the old word ("mahlukat") is used by its singular meaning. mahsul ürün product The new word actually meant weed. mahsus özgü peculiar maksat, gaye, hedef amaç or erek goal makul uygun, elverişli reasonable mâna anlam meaning manevî tinsel ** moral, spiritual The Turkish word is exclusively used in the context of philosophy. mani engel obstacle masraf gider, harcama cost mavi gökçe ** blue The Turkish word is derived from the word gök, meaning sky. Although the Turkish word is rarely used in the context of color, it is a common female name, meaning pleasant, beautiful. mecaz iğretileme, eğretileme metaphor mecbur zorunlu obligation, obligatory Both the new and the old words can be used as either a noun or an adjective. meçhul bilinmeyen unknown medeni uygar civil The new word is derived from Uyghurs. The Arabic word means from Medina. medeniyet uygarlık civilization mefhum kavram concept mekruh iğrenç disgusting The old word also has the religious meaning: Disliked, used by all Muslims. Its Arabic meaning is hated meleke alışkanlık habit melez kırma hybrid memleket ülke country The old word is used for "one's native region" merasim tören ceremony mersiye ağıt elegy mesafe uzaklık distance mesame gözenek pore mesane sidik kesesi urinary bladder mesela örneğin for example mesele sorun problem mesut mutlu, sevinçli happy mesuliyet sorumluluk responsibility meşhur ünlü famous meşrubat içecek beverage mevki, mekân yer, konum location meydan, saha alan ** open area, plaza While the new word is used mainly in mathematics (as in the "area" of a triangle), it is seldom used with the same meaning of the old words except in compound words like havaalanı (airport), not hava meydanı (older version). meyil eğim, eğilim inclination mezar gömüt ** cemetery The Turkish word is derived from the verb göm-, which means to bury. mıntıka bölge region mısra dize verse miras kalıt ** inheritance The new word is almost never used, but its derivatives are in use, such as kalıtımsal (hereditary). misafir konuk guest misal örnek example Örnek is actually Armenian. miskin uyuşuk, mıymıntı lazy muamele davranış treatment, behavior muamma bilmece puzzle, trivia muasır çağdaş, güncel contemporary muavin yardımcı helper mucize tansık ** miracle The new word is almost never used. mugaddi besleyici nourisher mugalata yanıltmaca deceptive statement muganni,muganniye şarkıcı singer mugayeret aykırılık irregularity mugayir aykırı irregular The old word has only remained as a legal term meaning adverse. muğber küskün, gücenmiş, dargın the state of one not talking to another muğlak çapraşık ambiguous muhabere iletişim, iletişme communication muhaceret göç emigration muhacim saldıran, saldırıcı attacker, offender muhacir göçmen immigrant muhaddep dış bükey convex The western word konveks is used too. muhafaza koruma conservation muhafazakar tutucu conservative muhafız koruyucu protector muhakeme yargılama, uslamlama judgment, argumentation müddet süre duration muhakkak kesin(likle) certain(ly) muhakkik soruşturmacı investigator muhal olanaksız impossible muhalefet karşıtlık opposition The Arabic word is especially common in the context of politics muhammen oranlanan, ön görülen pre-determined muhammes beşgen pentagon muhammin ön gören one that pre-determines muharebe, harp savaş war muharip savaşçı warrior muharrer yazılı, yazılmış written muharrik kışkırtıcı, ayartıcı provoker muharriş tırmalayan, irkilten aggravator muhasamat çarpışma collusion muhasara kuşatma siege muhasebe saymanlık accounting, bookkeeping muhasebeci sayman accountant, bookkeeper muhasır kuşatan one that envelops muhassala bileşke resultant muhassas ayrılmış reserved muhat kuşatılmış one that's enveloped, sieged muhavvil dönüştüren converter muhavvile dönüştürücü transformer muhtemel olası possible muhteviyat içindekiler ingredients mukaddes kutsal sacred muntazam düzgün, düzenli tidy murabba kare square The word kare is actually a loanword itself (from French carré) murafaa duruşma court hearing mutedil ılım(lı) moderate(ly) muvaffakiyet başarı success mübalağa abartı exaggeration mücadele çaba, uğraş endeavor mücerrit soyut abstract müdafaa koruma sustain, protect, defend müdahale karışma intervention müddet süre duration müdrike anlık intellect (in psychology) müdrir idrar söktürücü diuretic müebbet yaşam boyu, sonsuz lifelong, forever In today's Turkish, the Arabic word is exclusively used in the meaning of lifelong prisonment müeccel ertelenmiş delayed müeddep uslu well behaved, demure müellefat (yazılı) yapıt (written) piece müellif, muharrir yazar writer müemmen sağlanmış secured müennes dişil feminine müessese kurum foundation müessif üzücü saddenning müessir dokunaklı touching müessis kurucu founder müeyyide yaptırım sanction müfekkire düşünce gücü thought capacity müferrih iç açıcı relaxing, refreshing müfret tekil singular müflis batkın one that's gone bankrupt mühim önemli important mümin inanan, inançlı believer münasebet ilişki relation müracaat başvuru application mürekkep birleşmiş, birleşik composed of The word mürekkep is still used in Turkish in another meaning: ink. mürettip dizgici type setter müsabaka karşılaşma match, competition müsamaha hoşgörü tolerance müsavi eşit, denk equal müstehcen uygunsuz inappropriate, obscene müstemleke sömürge colony (exploitee) müsvedde taslak draft müşabih, mümasil benzer similar müşabehet benzerlik similarity müşahhas somut concrete (in concept) (opposite of abstract) müşkül çetin ** difficult müşkülpesent titiz fussy müşrik çoktanrıcı polytheist müştak türev derivative müştehi istekli willing (person) müşteki yakınan, sızlanan one who complains, whiner müştemilat eklenti attachment, appandage müşterek ortak partner müştereken ortaklaşa jointly müşteri alıcı, alımcı customer müt'a geçici kazanç temporary earning mütalâa düşünce thought mütareke antlaşma armistice müteaddit birçok a lot, many müteaffin kokuşuk malodorous müteahhit üstenci contractor müteahhitlik üstencilik contractor (as a profession) müteakiben arkadan following müteakip sonra, ardından after, thereafter mütealiye deneyüstücülük transcendentalism müteallik ilişkin, ilgili related (to) müteammim yaygınlaşmış, genelleşmiş something that has widespread mütearife belit ** axiom The French word aksiyom is more common mütebaki kalan remaining mütebasbıs yaltakçı slimy mütebeddil değişen, kararsız one that changes, undecided mütebessim gülümseyen, güleç one that smiles mütecanis bağdaşık homogenous mütecasir yeltenen one who dares mütecaviz saldırgan attacker mütedeyyin dindar religious müteessir üzüntülü sad (person) mütefekkir düşünür thinker, intellectual müteferrik dağınık untidy mütehammil dayanıklı durable müteharrik devingen, oynar mobile mütehassıs uzman expert müteşebbis girişimci entrepreneur mütevazi alçakgönüllü humble müteveffa ölü, ölmüş dead müttefik bağlaşık ** ally müzayede açık arttırma auction müzmin süreğen chronic The new word is seldom used. nadir, ender seyrek rare(ly) nağme ezgi melody nafile boşuna futile nasihat öğüt advice, counsel nazır bakan minister nefes soluk breath nesiç doku tissue nesil kuşak generation netice sonuç result nezif kanama hemorrhage nısıf yarı(m) half nihayet son(unda) final(ly) nikâh düğün wedding In modern Turkish, nikâh is generally used for the wedding ceremony, while düğün is used for the wedding reception or party. nispet oran ratio nutuk söylev speech rağmen karşın despite, in spite of refah gönenç prosperity rey oy vote reis başkan president ruh tin ** spirit The Turkish word is almost never used, except in the context of philosophy rutubet yaşlık, ıslaklık moisture rüya düş dream sade yalın plain The Turkish word is rarely used. safha evre, aşama stage, phase safra öd bile sahil kıyı coast sahip iye ** owner The Turkish word is seldom used; however, it is commonly used in the context of grammar when describing the possessive suffix (iyelik eki) sahte düzmece fake samimi içten sincere the Turkish word literally means from inside satıh yüzey surface seyyare araba, taşıt car Interestingly, "araba" is the outdated expression for "car" in Arabic. The current word in Arabic for car is "Seyyara" but in Turkish seyyar, means "transportable" or given to travel. sebep neden reason sefaret büyükelçilik embassy selamet esenlik health, soundness sema gök sky sene yıl year seviye düzey level sıhhat sağlık health sihir büyü magic sohbet söyleşi chat The new word is used in somewhat different contexts. sual soru question sulh barış peace suni yapay artificial The Turkish word is derived from the verb yapmak, which means to do. sükût sessizlik silence The Turkish word literally means soundlessness. sürat hız velocity, speed In physics, the old word is used for speed (scalar) and the new word is used for velocity (vectoral). The new word is actually a loanword from Persian ??? (khiz), meaning "move!" and gained its new meaning after 20. century. şahit tanık witness The Turkish word is derived from the verb tanımak, which means to recognize. şair ozan poet şark doğu east The Turkish word is derived from the verb doğmak, which means to be born. şart koşul condition şatafat(lı) gösteriş(li) spectacular (noun and adjective) şimal kuzey north şuur bilinç consciousness The Turkish word is derived from the verb bilmek, which means to know. şüpheli sanık suspect; someone charged with an offense taalluk ilinti connection, relation tabaka katman layer tabiat doğa nature The Turkish word is derived from the verb doğmak, meaning to be born. tabii doğal natural The Arabic word is mostly used with the meaning certainly, of course. The new word doesn't have this meaning. French loanword natürel is used too. tabir, ifade deyiş** narration tâbiyet uyruk** nationality tahlil inceleme (laboratory) test (as in medicine) tahmin kestirim ** guess, prediction takip izlem ** follow-up The Turkish word is derivede from the verb izlemek, meaning to watch. talep istek request, demand, wish talebe öğrenci student (plural of ???? ?âlib, "seeker" [of knowledge]) tamir, tadilat onarım repair, renovation taraf yan side taraftar yandaş supporter, proponent While the Turkish word is also very common, only the Arabic word is used in the context of fan or supporter of a sports club. tarih günay ** date (in time) The Arabic word tarih also means history. The Turkish word günay (literally meaning, day-month) is rarely used. tasallut sarkıntılık (sexual) harassment tasavvur canlandırma, tasarı imagine tasdik onay approve tashih düzeltme correction tasvir betimleme description tayyare uçak airplane tavsiye salık advice teadül denklik equivalence teamül tepkime, davranış reaction, behavior tebessüm gülümseme smile tebdil değişiklik change tebrik kutlama congratulate The new word also has the meaning "celebration". tecelli belirme emerge, appear tecessüm görünme appearance, manifestation tecrübe deneyim experience teçhizat donanım equipment tedavi sağaltım ** therapy tedbir önlem precaution teessür üzüntü agony teferruat ayrıntı detail tekamül evrim, başkalaşım maturation, metamorphosis, evolution tekaüt emeklilik retirement tekeffül yükümlenme standing surety teklif öneri proposal tekrar yine again telaş tasa, kaygı worry tenasüp uyum congruity tembih uyarı warning tercih etmek yeğlemek to prefer tercüme çeviri translation tereddüt duraksama hesitancy tertip düzen order, tidiness tesir etki effect teselli avunma console teşhis tanı diagnosis The Turkish word tanı is the root of the verb tanımak, which literally means to recognize teşkil etmek oluşturmak to constitute ekim October kasım November teşvik özendirme, kışkırtma (providing) incentive, provocation usul yöntem method unsur öğe constituent, element ünvan san (professional) title üslup biçem ** style vaat söz promise (noun) vaka olay event vakur ağır başlı dignified The Turkish expression literally means heavy headed. vasıf nitelik feature, quality vasıta araç vehicle vâsi engin vast vatan yurt homeland vatandaş yurttaş ** citizen The Turkish word used to be more common up to thirty years ago. vazgeçmek caymak to change one's mind; to give up (on something/someone) Here, vaz is the Persian loan word, and geçmek is a Turkish auxiliary verb. vazife görev task, mission ve ile and Although the Turkish word is also very common, it cannot always replace the Arabic word. For example, in a sentence like, I came and I ate, the Turkish word ile cannot be used in this context. vehim kuruntu apprehension, fancy vilayet il province tefsir yorum interpretation, analysis, comment zabıt tutanak minute of proceeding, trial zamir adıl ** pronoun zaviye açı angle From 'aç-', meaning 'to open'.

Osmanlıca ve İngilizce gibi kozmopolitan dillerdeki kuralsızlık dilin ussallığını görmeyi güçleştirir ve dilin kendisini usdışına daha kolay teslim eder. İngiliz dili ve İngiliz görgücülüğü birbiri ile salt dışsal olarak değil, ama ‘dil felsefeciliği’ denilen felsefeye düşman bir akımda görüldüğü gibi içsel olarak da bağıntılıdır. İngilizce sözcüğün usa uzaklığı bu kültürde felsefenin sağlığına katkıda bulunmamıştır. "İdeal-dil" olarak düşündüğümüz şeyin birincil problemi kavramı ve sözcüğü (ya da simgeyi) eşitlemektir.

Us bütündür. Başka bir deyişle, evrensel usun anlatımı olan tikel bir dil, hangi dil olursa olsun, tüm kavramları kapsar — hangi sözcükler ile anlatıldıklarına bakılmaksızın. Tek bir kavramın eksikliği (örneğin görgücü bakış açısının tanımadığı ‘neden’ ya da ‘özdek’ ya da ‘kendi’ vb. gibi kavramlardan birinin ‘yokluğu’) bütünün kendisini, eş deyişle dilin bütününü olanaksızlaştırır. Bu düzeye dek, bir dilin ‘kavramsal yetersizliği’ bildirimi gerçekte yalnızca birinin kendi kavramsal yetersizliğini bildirir.

Anlam Verme
Anlam düşüncenin nesneye yüklediği kavramlar tarafından belirlenir. Anlam problemi gerçekte anlamın ne olduğunu anlama problemi değil (çünkü anlam daha şimdiden bilinir) ama anlamın kendisini usun kavramsal bütününün bağıntıları içine getirme problemidir. Us bunu kendiliğinden yapar ya da insan ansal işlemlerinin bilincinde değildir. Düşüncenin biliminin, mantık biliminin işi bu bilinçsizliği bilinçli kılmaktır.

Kavramanın a priori olduğu düzeye dek, Kavramları tanımlama girişimi olanaksız ve gereksizdir.

Böyle sorularda bilinç Kavramın daha şimdiden bildiğini düşündüğü terimlere indirgenmesini ister. Bu terimler için de aynı soru geçerlidir. Her kavram durumunda doğal/ tasarımsal bilincin istediği, çok istediği şey kavramın duyusal, sonlu, tanıdık tasarımlara çevrilmesidir.

Anlamın anlamı nedir?
Anlam sözcüğünün kendisi de anadildeki her sözcük gibi anlak tarafından anlaşılır, ve anlam nedir sorusu anlamdan başka bir belirlenime göndermede bulunduğu ölçüde yanıtlanmayı hiçbir zaman kabul etmez. Soru kendinde daha şimdiden bilineni ilgilendirdiği için, tanıdık olanın bilinmediği anlaşıldığı zamandır ki "Anlam nedir?" sorusu doğar.

Anlam Analitiktir.
Anlak bu soruyu bir kavramı soyutlama içinde ya da kendi başına (‘analitik’ olarak) aldığı zaman sorar. Soyutlama bilinçli olarak onu tüm örtük kavramsal bağıntılarından, çözümlenebilir olmaktan uzaklaştırmış, ve usun kendiliğinden/bilinçsiz işleyişi yoluyla anlaşılır olan bu kez bilinçli olarak anlaşılmaz olmuştur.

Bu soyutlama içinde hiçbir belirlenim kabul edilmediği için hiçbir bilgi de söz konusu değildir. Burada tek bir belirlenim yalıtılmış, başka her göndermeden soyutlanmış, ve gene de geriye anlam kalmıştır. Ve bu tam ayrımsızlık içinde, bu bilinçli olarak oluşturulan yalın kendine özdeşlik içinde gene de bir anlama olgusu varsa, soru bu durumun yarattığı hayretin anlatımıdır: Hiçbir belirlenim olmaksızın (çünkü belirlenimin kendisi bir karşı belirlenimi gerektirir, ve tekillik bu anlamda saltık soyutlamadır) nasıl olur da bilme ya da anlama olabilir?

Bu tekil sorularda gerçekte anlak anlamadığını değil ama anladığını sorar; ve bildiğini bilmemek analitik anlağa özgü olduğu için anlak bu tür soruları hiçbir zaman yanıtlayamaz. Her tanımlayıcı belirlenimin kendisi kendi payına soruyu bir kez daha yaratacaktır.

Semantik birimler ve özdeksel nesneler arasındaki ilişki:
Anlam bir sözcüğün ya da bir tümcenin ya da tümce parçasının olabilir. Salt bir sözcüğe — ya da dışsal bir ime, bir simgeye — anlam vermek insan anlığının özsel bir yeteneğidir.

Görgül semantikte ilkin ‘‘sözcük = ad’’ denklemi onaylanır. Adlar yalnızca Şeyler için olduğuna göre, sözcükleri şeyler için eşdeğer olarak gören geleneksel özdekçi semantik şeyleri anlatmayan, ya da ad olmayan sözcükleri de birer ad gibi kapsar. Böylece tikellik yeğinleştikçe (özel adlar durumunda) anlama kolaylaşırken (çünkü nesneyi edimsel olarak göstermek, imlemek, ona göndermede bulunmak olanaklıdır), daha soyut sözcükleri ve kavramları kurama uydurmak için yapılabilecek tek şey onları tözselleştirmektir. Nesne edimsel/özdeksel olarak yoksa, görgül olarak bulunmuyorsa (Sokrates, eytişim), kuram işlemez. Bu tür kuramlar anlak soyutlamacılığının en yabanıl biçimini temsil ederler, çünkü ancak bütünden yalıtılmış olanı, saltık olarak bireysel olduğu düşünüleni anlamlı sayarlar. Tam yalıtılmışlık tam gerçekte tam saçmalığın kendisidir çünkü saçma anlamsız olandır. Gerçekte bireysel bile hiç kuşkusuz kendinde bu saçmalıkla yüklü değildir, çünkü bireysel olan ancak başka bireylerle ilişkili olduğu için, bir evrenseli anlattığı için, bir bütün içersinde durduğu için, tek bir sözcükle, gerçeğini bireysel olmamakta bulduğu için bireyseldir.

Saussure’ün ilgili sözleri şöyledir: ‘‘Dil bağımsız terimlerin bir dizgesidir ki onda her bir terimin değeri yalnızca başkalarının eşzamanlı bulunuşundan gelir.’’ Ama bu yaklaşım henüz dilin insan mantık dizgesine bağlanması gerektiğini söylemekten uzaktır (eşzamanlı bulunuş şeylerin bulunuşu gibi olabilir ve Einstein bunu hiç kuşkusuz kabul etmeyecektir). Chomsky aynı sorun bağlamında yalnızca bir yön gösterir, ve onda bile ‘‘derin yapılar’’ ya da ‘‘doğuştan düşünceler’’ gibi deyimler kavram mantığının sağın bir bilgisini imlemez, ama genetik-moleküler bir açıklama üzerine dayandırılır. Ve gene de bu yönelimler ile Batı dilbilimi herşeyi adlara indirgeyen o ilk tutumunun ötesine geçmiştir.

Kurgul ya da kavramsal olarak Anlam bütünüyle başka bir açıdan ele alınır. Anlam nesnel olmaktan önce arı bir tinselliktir ve ancak tin ya da anlık anlam üretebilme yeteneğindedir. Ve ancak özgür bir tin, ansal gizilliğini engelsizce açınmaya bırakabilme gücünde olan bir insan yaşamın somutluğunda sıradan kafanın göremediklerini görmeyi başarır, soyutluğu aşarak anlamı yetenekli olduğu tüm o yüksekliklere çıkarır. Bu bakımdan anlam nesneyi salt bir gereç olarak, bir görüngü olarak kullanır ve onun sözde duyusal bağımsızlığını, bu kötü nesnelliği yadsıyarak onu baştan sona öznelleştirir. Duyarlı bir ruhun nesnesinde gördükleri her türlü sıradanlığı aşar, zayıf bir ruhun göremediklerini yakalar ve görülür kılar.

Anlam bu nedenle insan anlığının doğanın özdeksel dalga oyunlarına renk ve ses veren duyum yetisi ile daha uygun olarak karşılaştırılabilir. Sonsuz bir öznellik gösterisine yeteneklidir, öyle ki olgularda, olaylarda, eylemlerde, bütün bir görüngüler türlülüğü içinde bulunacak anlam ancak kişinin ansal ve ruhsal özgürlüğü ile koşulludur.

Salt anlamın öznel doğası yüzündendir ki kimileri — analitik yaklaşım — anlamı rasgele seçilen niyet ve amaç gibi iki öznel kategori ile, gönderme ya da belirtme gibi nesnellik imleçleri ile bağlarlar. Oysa anlamın eriminden kaçabilecek hiçbir olgu alanı olmadığı gibi, onu koşullandırdığı düşünülen kategorilere de gereksinimi yoktur.

Sözlükler özellikle ‘anlam’ için ancak onu da içeren bir gönderme ile tanım verebilir. (İng. ve Alm. sözlüklerde ‘anlam’ ve ‘duyu’ arasında bir kısır döngü ya da karşılıklı gönderme kurulduğu gözlenebilir.)

İm
İm ve Kavram/Özleştirme
Kavram, herhangi bir sözlüğün ona verdiği tanıma göre alındığında bile, herşeyi kendi altında kapsar: Tüm doğal ve tinsel nesneler birer kavram aracılığıyla anlatılır. Bu düzeye dek kavram bir bakıma usun bilgi süreci için aradığı evrensel birim ya da öğedir. Salt bu tür sıradan tanımların düzleminde alındığında bile, Kavram bütün bir dili destekleyip taşıyan ve en küçük bir dışlama olmaksızın dilin dokusuna baştan sona yayılan tinselliktir. Kurgul mantığın dili ile, içkin devimi yoluyla kendini tüm düşünce biçimlerine dönüştüren kavramdır.

Bu etkinliğin kendisi ya da ürünü olan dizge anlamın da biricik gerçek ortamıdır. Eğer bilinçte o bilince örtük ussal/kavramsal yapıya yerleştirilememiş herhangi birşey varsa, bu anlamsız olandır. Anlamsız im ‘öğrenilmemiş’ olandır, ve bir imin öğrenilmesi ya daha şimdiden bilinen kavramsal terimlere çevirme, ya da yeni kavram üretimidir. Buna göre, bir dilde o dilin kendi kaynaklarından yararlanmak yerine yabancı kökenli sözcüklere başvurma henüz o sözcük ile tanışık olmayan bilinçte ilkin doğallıkla tam bir durmaya, ve sık sık da yanlış anlamalara götürür. Salt bu nedenle çok kolay, çok yalın ve hiçbir düşünsel karışıklık içermeyen mantıksal/felsefi sorunların bile anlaşılmadığı, giderek ciddi tartışmalara konu yapıldığı olur. Özleştirme de başlangıçta içerdiği ‘yabancılık’ öğesi nedeniyle benzer bir ‘im’ sorunu yaratır. Yeni sözcük çoğu kez yerini aldığı eski terimin işlevini tam kapsamında yerine getirmez, ve bu nedenle anlatması gerekeni anlatmıyormuş gibi görünür. Söz gelimi Akıl ve Us sözcükleri bir anlamda eşdeğerdir; ama Türkçe Akıl sözcüğüne başka birçok görevin yanısıra ‘bellek’ anlamını taşıma işlevini de verir. Ama Us bu işlevi üstlenmez. Söz gelimi, antik kökenli ‘diyalektik’ sözcüğü tüm anadiller için yabancıdır, ve yeni ortamında hiçbir zaman o eski kökensel bağlamına oturmamıştır. Bir bakıma ‘gevşemiş,’ ilgisiz bir anlamlar türlülüğüne yayılmıştır: ilişki, bağlantı, devim, çelişki, giderek görelilik bile terimin yananlamları olmuştur. Buna karşı ‘eytişim’ kökensel sözcüğün anlatım zemini ile aynı zeminden türemiştir ve anlamının duruluğu ve açıklığı onu gevşek bir kullanımlar çokluğuna dağıtmanın önüne geçer. Bu bakımdan eski sözcüğün anlamlar çokluğu yeni sözcüğün yoksulluğu karşısında bir üstünlük olarak görülürse, özleştirmeye karşıçıkış bilinçsiz olarak kavrama deyim yerindeyse zorla yüklenmiş ve kökensel anlama ilgisiz anlamların direncidir.

(— Aynı bağlamda Realite/Olgusallık, Erfahrung/Deneyim, Wirklichkeit/Edimsellik kavramları da incelenmeli.)

İm/Simge ve Anlam
Ses ve görüntü İmleri (aslında her bir duyu örgeninin doğasına seslenebilecek tüm im biçimleri) mantıksal bütün içerisinde anlam kazanarak sözcükler olurlar. Simgenin doğal dilin böyle kavram-bağıntısı belirtik olan sözcüklerinden ayrımı yalnızca onlara bağlanan Kavramların gizli olmasıdır. Din, simya, vb. simgeleri ile aynı yolda, tüm matematiksel simgeler belirli kavram ve kavramsal-mantıksal ilişkileri anlatırlar. İçeriği olumsal olduğu düzeye dek salt biçimsel bir imlemi olan simgesel mantık kavramın sağın doğasını bütünüyle dışladığı için olanaklı en kötü, en geçersiz ‘mantık’ biçimidir. Simge herhangi bir içerik olabilirken, bu ‘mantık’ta yalnızca simgelerin ilişki ortamı mantıksaldır (tasımlar). Oysa imin kendisi bile ancak mantıksal bir bütün içinde im anlamına gelir — imlediği ile, im olmayan ile, imlemini yönelttiği ile ilişkidedir.

İm kendisi olmayandır. Ya da im imlediğine ilgisizdir. Örneğin bir sözcüğün anlamı soyutlandığı zaman geriye kalan şey sözcük değildir. İmdir. İm anlama ilgisiz olduğu ölçüde ‘anlamsız olan’ı anlatır ya da anlam imin kendisi değil ama imlediğidir. Bu nedenle imin anlamının belirlenmesi bir uylaşım ile yerine getirilir— imsel/simgesel dil. Bir sözcükten im olarak söz etmek onun taşıdığı anlamın olumsal olduğunu da imler. Bu düzeye dek sözcükler birer imdir — ister yazılı isterse sözel, ister tavırsal olsunlar. Ve im olarak, bu belirsizlikleri içinde, soyutlanmışlardır. İm ansal yetenek ve nesne arasında bir aracıdır.

Mantıksal olarak anlamın anlam olmasını kavramsal sürece borçlu olması özellikle göreli kavramlar durumunda dolaysızca açıktır. Herhangi bir göreli sözcük — söz gelimi öz, töz, zorunluk, olanak, olumlu, dolaylı, iç, bütün — ancak onlarla ilgili karşı terimin de anlaşılmasıyla anlamlıdır. Ya da, söz gelimi ‘neden’ kavramını — David Hume’un yaptığı gibi — nesnel mantıksal gücünden ve imleminden yoksun bırakırsak anlamsıza gidiş daha kolay görülebilir. Bir kavram bir bütünün, insanın us bütünün bir bileşenidir ve hiçbir sınırlama olmaksızın, saltık olarak bütünün kendisi ile ilişkili olduğu, yalnızca kimi bölümler ya da bileşen öğelerle bağlantılı olmadığı için, soyutlanması parçayı değil ama bütünün kendisini bozar. İlineksiz bir töz, biçimsiz bir öz, nesnesiz bir özne olamayacağı gibi, nedensiz bir sonuç ya da olay da olamaz, giderek mitoloji bile salt tinsele dönüştürerek sunduğu belli bir görgül nedenselliği varsaymak zorundadır. Görgücü yaklaşıma göre, bir olayın yalnızca olduğunu, hiçbir neden olmaksızın olduğunu tasarlamak kolayca görülebileceği gibi salt bir anlam sorunu yaratmakla kalmaz ama doğrudan bir us bozulması da yaratır. Kavram mantığından uzaklaşıldığı ölçüde anlam sorununun iveğen bir sorun olarak ortaya çıktığı görülür, ve çağdaş dil ‘felsefeciliğinin’ anlam ile aşırı-uğraşı görgücülüğün yeğinleşmesi ile koşut gider.

Alıntılar
Anlam ilkin özne ve nesne ilişkisi içinde incelenir ve kaynağının yeri aranır. Anlam kaynağının nesneler olması gerektiği görüşü geleneksel semantikte görülür ve henüz dili evrensel düşünce süreçleri ile, us ya da mantık ile ilişkilendirmeyen dilbilim kuramlarında olduğu gibi, mantıksal pozitivizmde de anlam birincil olarak us dışında, düşünceden ayrı özerk, sanısal bir ‘nesnellikte’ aranır. Kant da anlam için kavrama karşılık düşen bir görgül nesnenin olması gerektiğinde diretir, çünkü nesnesiz bir kavram hiçbirşeyin kavramıdır. Gene de eğer anlam sözcüğünün kendisine yapay anlamlar vermezsek, bir yanılsama bile anlamlıdır. Kant'a göre bilgi ancak görgül ya da sınırlı olabilir ve buna göre deneyim alanını aşan tüm arı us kavramları anlamsızdır.