Aydın ve Aydınlanma

Aydın sözcüğü politik bir ton taşır, ama Aydın Yurttaş ile eşit değildir. Aydın eşitsiz olandır ve Yurttaştan daha çoğudur, çünkü Aydın-olmayanın İstenci üzerinde hak ileri sürer, onu bir İstenç olarak, özgür bir kişi olarak tanımaz. Bu düzeye dek Aydın ancak özgürlüklerinin bilincinde olmayan uyrukların ve kulların bir toplumunda olanaklıdır, orada giderek zorunludur, çünkü karşıtı tarafından, bilgisiz, özgürlüksüz, istençsiz halk tarafından belirlenir.

Aydın ve Aydınlanma bir din-adamları sınıfı tarafından üretilen ve halka dayatılan boşinancın egemenliği altındaki Katolik Avrupa'da zorunlu bir tarihsel kavram ve olgusallık idi. Bir din-adamları sınıfından özgür olan laik Türkiye'de ise Aydın salt boş bir öykünme ve poz değerini taşır, kendini dinsel inancı konusunda bile bilgisiz ve eğitimsiz olan bir kullar kitlesine karşı tanımlar, bilginin görgül türü ile de ilgilenmeksizin yalnızca bilgili gibi görünmekle yetinir.

Türk toplumunun bir Yurttaş Toplumu olduğu düzeye dek "Aydın" kavramı çağdışı, despotik, tutucu bir anlam taşır, reel olarak çoktandır tarih olmuştur. Batıda, Yurttaş Toplumunda, özgür istençlerini yasa yapan Bireylerin toplumunda ise 'Aydın' anlatımı arkaik bir anıdır ve tuhaftır.

Aydın kavramı "bilgi" ile ancak bir eğretileme değerinde bağıntılıdır. Aydın, gördüğümüz gibi, bilgisiz çünkü kuşkucudur. Bu nedenledir ki Batının sezgisi ve sağduyusu hiçbir zaman Descartes, Leibniz, Spinoza, Hegel gibi gerçeklik ile, bilgi ile ilgilenen felsefecileri Aydın kategorisi altına almamıştır. Ama Voltaire, Locke, Hume, Kant dört dörtlük Aydınlardır: Evrensel İnsan Haklarını reddetmeleri ile, insan Özgürlüğünü reddetmeleri ile, ve Bilgiyi reddetmeleri ile.

Aydınlanma onu doğuran Boşinancın düzleminin üzerine yükselemedi: Boşinancı yadsıması İnancı doğrulaması anlamına gelmiyordu. Aydınlanma inançsızdı: Tanrıya inancı Gerçekliğe inancından daha iyi değildi. Kuşkucu, bilinemezci, göreci idi, çünkü Aydınlanmanın "bilgi" dediği şey tıpkı boşinancın "kutsal" dediği şey gibi "duyusal" üzerine, "duyusal-deneyim" üzerine dayanıyordu. Kavramsız Duyulardan Bilgi ve Gerçeklik türetmek olanaksızdır.

Condillac ve Voltaire gibi Aydınların ‘duyumcu’ usları kendisine öykündükleri Locke ve Hume gibi görgücülerin ‘duyumcu’ uslarından, ve en sonunda Kant’ın gerçeğin bilgisine yeteneksiz, yalnızca kuşku duymayı bilen sınırlı usundan daha iyi değildi. Aydının Usu bu düzeye dek tinselliği değil, ama duyusallığı, insanın tinsel özünü değil ama bedensel/özdeksel doğasını birincil sayar, ve gelişimi Duyunç ve İstenç özgürlüğünün tinsellik alanında değil, ama dışsal gereksinimlerin özdeksel düzleminde görür.

Aydınlanma yararcılığı insanın içsel/tinsel değil, dışsal/fiziksel yanını belirleyici görmesinden gelir. Yine, İstenç ve Duyunç Özgürlüğünü özsel görmemesi Aydınlanmayı yetkeci, denetlemeci, despotik yapan yandır. Aydınlanmanın modern tarihe damgasını basması kötü bir usun, yararcı-denetimci bir usun, gerçekte usdışının kendisinin bir utkusu oldu. Aydınlanmanın 'yararcı etiği' salt yararcı olduğu için Evrensel İnsan Hakları gibi bir kavramı tanıyamazdı. Bu bakış açısı modern dönemin başlarında milyonlarca insanın köleleştirilme, sömürülme, insanlık haklarının hiçe sayılmasına kuramsal bir açıklama ve aklama getirdi.

Aydınlar, Görgücüler, Pozitivistler tümü de insan Özgürlüğünü yadsırlar. Bertrand Russell Negroların kökünün kazınmasından söz eder; David Hume ve Kant Negroların aşağı, aptal vb. olduklarından; John Locke ABD'deki Kölelerin insan altı olduklarından. Evrensel İnsan Haklarını yadsırlar çünkü yasayı "egemenin buyruğu" olarak, salt pozitif olarak görürler. Bu insanlık dışı bakış açılarını ileri sürer ve savunurlar çünkü felsefeleri gereği insanı sözcüğün gerçek anlamında ussal bir varlık olarak kabul edemezler.

Despotik Aydınlanmanın "despotik" karakteri ile çelişen ‘‘İnsan ve Yurttaşlık Hakları Bildirgesi’’ (Jean Jacques Francois LeBarbier, 1789, Paris, Musee Carnavalet).

Bu aynı ‘bilimsellik’ belgisi Aydınlanma çağından daha uzun ömürlü oldu ve bir yüzyıl kadar sonra anlamına hiçbir değişime uğramaksızın Pozitivizm ve Materyalizm tarafından üstlenildi. 'Bilimsellik' sözcüğü salt propagandaya hizmet eder bir duruma getirildi ve Bolşevik Partisinin özdekçileri tarafından kullanıldı. Kendini Usun bedenselleşmesi olarak gören Aydın Doğa gibi İnsanın kendisinin ve yazgısının da ‘bilimsel’ denetim altına alınması gerektiği vargısına ulaştı. Aydın mantıksal olarak Despot olmak zorundaydı, çünkü Özgür İstenci tanımıyor, Halkı Aydın olan kendisi tarafından yönetilmesi gereken ve gelişmeye yeteneksiz bir kitle olarak, yığın olarak, giderek 'sürü' olarak görüyordu.

Aynı mantığın bir başka alandaki vargısı olarak bir ‘Us Dini’ önerildi ve yararlığın moral alanda ilke yapılması gerektiği ileri sürüldü. İnsanın kurtuluşunun özdeksel ilerlemeye bağlı olduğu, bu nedenle işleyim ve tecimin önünün duyunç kaygılarından, ussal eğitim kaygılarından temizlenmesi gerektiği düşünüldü. Sonuçta, ilerleyen şey evrensel türe ve evrensel gönenç değil ama insan hırsı oldu — ve ona hizmet etmeye uyarlanmış pozitif bilim ve negatif törellik, pozitif yasa ve negatif değer, pozitif eğitim ve negatif felsefe. Başlıca tinsel değere bağışık İngiliz karakterinde olmak üzere, insanlık o güne dek yapmadığı birşeyi yaptı, Tarihte ilk kez Anamalcılık gibi bir ideoloji formüle edildi ve varoluş tüm boyutlarında bu ilkenin karşısında hizaya çekildi. Bütün bir kültür kendini en bayağı tutkular üzerine biçimlendirmeye başladı ve nihilizm bu altyapının moral üstyapısı olarak formüle edildi.

19 Ekim 1923. Mustafa Kemal ve eşi Latife hanım. Birkaç yıl Fransa’da ve bir yıl İngiltere’de (Tudor Hall School) kalan Latife hanım Fransızca ve İngilizce’de akıcı idi. İzmir’e döndüğünde babasının Yunanlılar tarafından hapsedildiğini öğrendi ve kendisi tutuklanarak ev hapsine alındı. Türkler İzmir’e girince, Mustafa Kemal’e evde kalması önerildi ve romans orada başladı.

‘‘Gerilememizin ana nedenini şu nokta oluşturur: İslam dünyası iki ayrı topluluktan oluşur. Biri çoğunluk olan Halk; öteki azınlığı oluşturan Aydınlar. Bozuk anlayışlı uluslarda büyük çoğunluk başka amaca, aydın denen sınıf başka bir anlayışa sahiptir. Bu iki sınıf arasında tam bir zıtlık, tam bir karşıtlık vardır. Aydınlar asıl kitleyi kendi amaçlarına götürmek isterler; halk kitlesi ise bu aydın sınıfa bağlı olmayı istemez. O da başka bir yön bulmaya çalışır.

‘‘Aydın sınıf aşılamayla, yol göstermeyle çoğunluk kitlesini kendi amacına göre inandırmayı başaramayınca, başka araçlara başvurur. Halka baskı ve zorbalık başlar; halka baskıda bulunmaya kalkar. Artık burada asıl çözümleyici noktaya geldik. Halkı ne birinci yöntemde, ne de zorlama ve baskı ile kendi amacımıza sürüklemede başarılı olamadığımızı görüyoruz. Neden?

‘‘Arkadaşlar,
Bunda başarılı olmak için aydın sınıfın halkın anlayış ve amacı arasında doğal bir uygunluk olması gerekir. Yani, aydın sınıfın halka aşılayacağı ülküler halkın ruh ve duyuncundan alınmış olmalıdır. Oysa bizde böyle mi olmuştur? O aydınların aşılamaları ulusumuzun derin ruhundan alınmış ülküler midir? Kuşkusuz, hayır. Aydınlarımız içinde çok iyi düşünenler vardır. Ama genel olarak hatamız şudur ki, inceleme ve araştırmalarımıza zemin olarak çoğu kez kendi ülkemizi, kendi gelenek ve göreneklerimizi, kendi özelliklerimizi ve gereksinimlerimizi almalıyız. Aydınlarımız belki bütün dünyayı, bütün başka ulusları tanır, ama kendimizi bilmeliyiz.

‘‘Aydınlarımız, ulusumu en mutlu ulus yapayım, derler. Başka uluslar nasıl olmuşsa biz de aynen öyle yapalım, derler. Ama düşünmeyiz ki böyle bir kuram hiçbir çağda başarılı olmuş değildir. Bir ulus için mutluluk olan şey, bir başka ulus için yıkım olur.

‘‘Aynı neden ve koşullar, birini mutlu etmesine karşın, başkasını mutsuz eder. Asıl temeli kendi içimizden çıkarmak zorundayız.’’

Yurttaş Toplumu öndere gereksinmez. Ama bir kullar kalabalığından bir Ulus yapabilmek için önder zorunludur. Osmanlı tini politik olarak gelişirken, onu ortadan kaldıracak olan modernleşme uğruna kendisi çabalarken, Anadolu geri kalmada, kültürsüz, bilimsiz, bilgisiz, düşüncesiz kalmada diretti. Gelişime direnen gelenekçilik ve despotizm birlikte gider.

Mustafa Kemal Osmanlı modernleşmesinin başarısının kanıtıdır. Modernleşmenin olanağı olan özgürlük ilkesini, özgür istenç ilkesini kavraması ve bu kavrayışı politik bir güce dönüştürmesi İmparatorluğu Cumhuriyete dönüştüren büyük tarihsel eylemdir. Bu istenç Osmanlının yapmadığı şeyi de yapacak olan güçtü: Bir kulluk, gelenek, bilgisizlik tini olan Anadolu modernleşmenin yoluna sokulacak, Doğunun gerilik ve sefillik alanının dışarısına çıkarılacak, özgürlük içinde gelişme yoluna yöneltilecekti. Başka ülkelerde Aydın Despotizmi eğitimsiz halkların eğitimsizliğinin sürdürülmesi üzerine dayanırken, Türk modernleşmesi demokrasiyi hedefleyecekti.

Mustafa Kemal kendini despotik Aydın ve Aydınlanmadan bütünüyle bilinçli olarak ayırdı. Yalnız değildi, ve modern tininin özü olan Demokrasi ve Laiklik ilkesi ülkede biricik modern, ussal istenç olan Silahlı Kuvvetlerin ilkesi oldu. Bu ussal özgürlük tininin gücü altında halkın bilgisizliği ve aydının despotizmi yenildi, bir kullar kalabalığını modern Yurttaş Toplumuna yükseltme süreci hedefine ulaştı.

Mustafa Kemal özgürlük istenci ile bu ülkeyi yeniden Dünya Tarihine kazandıran dünya-tarihsel kahramandır. Usu, İstenci ve Duyarlığı ile, bu ülkenin tininin gerçekliğe, özgürlüğe ve güzelliğe ilerleyişini tanımladı, bütün bir ülkenin yazgısını evrensel insanlığın ereği ile birleştirdi.

Aydınlanmanın ilkesi simgesel olarak kendisidir: Aydınlık bilgi demektir. Burada bilgi bilgisizlik ile, Aydın Halk ile karşıtlık ilişkisi içindedir. Her bir terim kendini karşıtında tanımlar. Halk ulusun en bilgisiz kesimidir, Aydının usu ile karşıtlık içinde usdışı yanı temsil eder, ve buna göre yalnızca boşinanca açık olmakla kalmaz ama boşinancın asıl zeminidir. Bu yüzden bir dinadamları sınıfını kabul eden kültürlerde iyi niyetli aydınlar ile karşıtlık içinde kötü niyetli dinadamları tarafından kandırılır. Boşinanç bilimsel bilgi ile de karşıtlık içinde durur. Halk ilerleme ile de karşıtlık içinde durur. Ama us, bilgi, ilerleme Aydınlanmanın, Aydının kategorileridir. Vargı: Aydın Halk tarafından yönetilmeyi aklının ucundan bile geçirmemelidir. Aydın kendi kavramı gereği ya da mantıksal olarak demokratik değil ama despotik olmak zorundadır. Devlet ya despot Aydının ya da aydın Despotun denetiminde olmadıkça insanlık ilerleyemez.

Büyük Frederick, Prusya Aydın Despotu

Voltaire halkı eğitilmesi olanaksız bir ayak takımı olarak gördü. İngiltere’ye gittiğinde orada Evrensel Usu reddeden, İnsan Hakları kavramını (doğal hak) bir kuruntu olarak gören görgücülükten (Locke, Newton) etkilendi ve bu kuşkucu dünya görüşünde insanlığın durumu üzerine kendi görüşleri için kendi yurttaşları arasında bulamadığı ‘felsefi’ aklamayı buldu. Voltaire ve tüm gerçek Fransız Aydınlanma Filozofları ‘felsefelerinde’ coşkuyla, taşkınlıkla İngiliz Görgücülüğünü izlediler. Bu İngiliz Görgücülerinin kendileri Yararlık ilkesini moral değer olarak doğruluyorlardı. Bu ilke üzerine bir halk erki düşüncesi yalnızca mantıksal olarak saçma ve olanaksız olmakla kalmıyor ama Aydının tasarları ile, bir Aydın olarak varoluşunun kendisi ile açıkça çelişiyordu. Aydının demokrat olması kavramda ve olguda bir çelişkidir. Böyle bir bileşim mantıksal ve olgusal olarak olanaksızdır.

Mustafa Kemal halk-aydın ilişkisi üzerine Aydınlanmanın çözümlemesi ile anlaşmaz. Aydının umudu Aydın-Despotta yatar, ve bununla bütünüyle tutarlı olarak Aydın halkı eğitilmesi olanaksız aşağı bir insanlık kesimi olarak, bir ‘sürü’ olarak, kendi iyiliği için güdülmesi ya da diktatörlük altında sindirilmesi gereken 'yığın' ya da 'kitle' olarak, giderek ‘taban’ ya da dosdoğru ‘ayak’ olarak görür.

Mustafa Kemal halkı yalnızca kurtarılacak bilinçsiz bir yığın olarak değil, ama kendini ancak kendisi kurtaracak insanlık olarak gördü. Halka zorbalık yapmak yerine, onunla Kongreler yaptı. Problem hiç kuşkusuz kulluk karakterinde olan Doğulu bir halkın eğitilip eğitilemeyeceği, gelenek, tutuculuk ve şiddet öğeleri tarafından tanımlanan karakterinin modernlik, ilerleme ve barış tinine dönüştürülüp dönüştürülemeyeceği problemi idi. Ve bütün bir Asya'da henüz çözülmemiş bir problem idi. Aydınlanmanın yanıtı olumsuz idi. Mustafa Kemal insanın evrensel ussallığını kabul etti ve egemenliği ulusa ait olarak ve yasa olarak gördü. Problem bir köylüler ve kullar kalabalığının henüz bir Ulus olmaması, yasa kavramının bilinçsizi olması idi. Çözüm bir idealiteyi realite yapmak, olumsuzun olumlu üzerindeki, idealitenin realite üzerindeki güç olduğunu göstermekti.

Egemenlik ancak duyunç ve istenç özgürlüğünü tanıyan insanlığın gücü olabilir. Yoksa, despotun. Egemenlik üzerinde hiçbir güç tanımayan güç olarak özgür İstençtir. Duyunç ve istenç özgürlüğü demokrasinin olduğu gibi erdemin de zeminidir ve bu nedenle erdem ve demokrasi ayrılamazdır.

Türk Aydınının toplum görüşü. Halk (Köylü), Asker ve Aydın üçlüsünün bu betimlemesi ne ussal ne de olgusaldır. Aydın imgesinin UYGAR ilerlemede yeri yoktur. Aydın Yurttaştan daha çoğudur, onun üzerindedir ve Özgürlük kavramına yabancıdır. Halka güvenmez çünkü Aydın olma karakterini Halkın Aydın-olmamasında bulur. Aydın Despotizmi kendinde bir zor ve şiddet rejimidir.

Mustafa Kemal bir aydın despot değildi. Aydın Voltaire’in tersine, halkı her zaman aydın despotlar tarafından yönetilmeye belirlenmiş bir ayaktakımı olarak görmedi. Aydın Locke’un tersine, emekçileri de gelişmeye yetenekli insanlar olarak, her biri sonsuz değeri olan özgür ussal varlıklar olarak gördü. Bu yalın ilkelerin değerini ve önemini ancak karşıtları ile ilişki içinde anlayabiliriz. Bu kavramlar çocuksu bir saflığın düşüncesizce kendiliğinden kabul ettiği şeyler değil ama karşıtları ile ilişki içinde bilinen ve doğrulanan değerlerdir. Ama Aydın dayançsızdır ve bildiği biricik ilerleme olan özdeksel ilerleme hedefine her zaman kestirmeden ve her ne pahasına olursa olsun ulaşmayı ister. İnsan Haklarını (Doğal Hak) bir metafizik olarak gördüğü için, böyle iveğen bir yolun kaçınılmaz olarak bir zor ve şiddet yolu olmasına aldırmaz. Mustafa Kemal, kendi sözlerinin tanık olduğu gibi, halka şiddet uygulamanın pekala bir değişim yaratabileceğini, ama böyle şiddet yoluyla değişime izin verilmemesi gerektiğini düşünüyordu. Şiddet yoluyla değişim insanı eğitmediği ama yalnızca korkuttuğu ve sindirdiği için sürekli şiddeti kaçınılmaz kılar. Ve böyle şiddet sürekliliğinde ve yeğinliğinde bir tinin törel geriliği ile doğru orantılıdır.

Mustafa Kemal’in Halka özgü gerçeklik duygusunun, dinsel inancının önem ve anlamını tanımasının zemini kendisinin türe, duyunç özgürlüğü, hak ve barış değerleri ile yoğrulan bir uygarlığın tinini taşımasıdır. İstenci ve Duyuncu hiçe sayan Aydını ve onun acımasız ve barbar tarihsel özdekçiliğini reddetmesi özgürlük bilincinin mantıksal sonucu idi.

Mustafa Kemal bir ‘üst-insan’ değildi. Halkı sürü olarak görmedi. Başardığı herşeyi, Aydının tersine, saydığı, tanıdığı ve eğitileceğini bildiği halkına okuma-yazmayı, nasıl giyinileceğini, nasıl konuşulacağını, nasıl dans edileceğini öğreterek, bilimlerin ve güzel sanatların değerini anlatarak, Türk dilinin nasıl güzel ve güçlü bir dil olduğunu göstererek başardı. Yine kendi sözlerinde görüldüğü gibi, Aydınları duyunçsuz Aydınlanmaya öykünmenin bedeli konusunda açıkça uyardı, böyle ilerlemenin ancak ulusun tinine aykırı bir dışsal öykünmecilik demek olduğunu, ve buna göre sonucun gelişme değil ama bir yozlaşma ve yıkım olacağını anlatmaya çalıştı. Bunu anlamayan, aslında anlayamayan biricik toplumsal kesim yine dünyaya salt özdeksel olanın, salt yararlı olanın, salt altyapısal olanın bakış açısından bakan bilgisiz, görgüsüz, şiddet tutkunu Aydının kendisi oldu.

Tablo Avrupa’nın tanık olduğu Boşinanç ve Aydınlanma kavgasının bir karikatürüdür: Yalnızca, orada Aydının (devletadamı) yerinde Voltaire, Askerin (güç) yerinde II. Frederick ya da Büyük Katerina durur. Boynu eğik Halk, Aydınlanma mantığına uygun olarak, geridedir.

Aydın bilinç kuşkucu yapısı gereği değer, özgürlük, barış, türe gibi kavramları tanımaz. Gelişmenin özsel olarak İstenç ve Duyunç Özgürlüğü üzerine dayandığını, bireyin ancak Özgürlük içinde büyüyebileceğini, Batıya salt dışsal bir öykünmenin gelişme olmadığını anlamaz. Özdekçi, yararcı, ve duyumcu olarak, gerçekte hiçbir yeteneğini geliştiremez. Türk aydını on yıllarca cunta ve diktatörlük düşleri içinde yaşadı. Halkın eğitilebilirlik yeteneğine güvenmek yerine, onu ideolojinin denetimi altına düşürmeye çabaladı. Ve boşa harcanan bir yüzyıldan sonra, bu aydın, salt aydın olduğu için, ne sanat, ne felsefe, ne de bilimde insanlığın binlerce yıllık birikimine tek bir çivi çakmayı bile başaramadı. Tarihsel özdekçi Aydınlarımızdan utanç duymalıyız.

Mustafa Kemal bir pozitivist değildi. Hiç kuşkusuz pozitif bilimlerin ülkenin özdeksel gönenci açısından önemini doğruladı. Ama klasik felsefenin, klasik sanatların uygarlık açısından önem, anlam ve değerini de eşit ölçüde doğruladı. Modern üniversitelerin kurulmasının yanısıra klasik kültürün ölümsüz yapıtlarının anadile çevrilmesinin saltık önemini de biliyordu. Henüz doğuş sürecinde olan ulusunu klasik müzik ile, opera ve bale ile tanıştırdı ve Türk kültürünün Batı kültürü ile bütünleşmesini ilerletmeye çalıştı.

27 Kasım 1929. Türkiye Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk Ankarada yeni Parlamento binasının kürsüsünde açılış oturumunda milletvekillerine sesleniyor. Mustafa Kemal halk dalkavukluğu yapmadı. Türk halkı kendi devletini kendisi kurdu. Herkesin İstencine değil ama Evrensel İstence anlatım veren Parlamento Türk Devrimini gerçekleştiren barışçıl araç oldu.

Aydın yurttaşın yasama hakkını tanımaz çünkü aydınlık olmayan halkın yasasını kendi istencinin evrenseli olarak görmez. Eğer kendi istencini halkın istenci ile özdeşleştirirse, bir Aydın olarak süresi dolar.

Türk Aydını kavramsal doğası gereği tüm istencini ve gücünü evrensel istencin egemenliği uğruna değil, ama ilerlemenin biricik güvencesi olarak gördüğü kendi soyut usunu devlet yapma uğruna adadı. Bilim ancak onun pozitivist kanatları altında gelişebilirdi. Ekonomi onun Yurttaş özgürlüğünü silen ve Yurttaş Toplumunu "kapitalist toplum" olarak suçlayan despotik istenci tarafından belirlenmeliydi. Türe Özgür Duyunç yoluyla değil ama ancak onun yararlık ölçüleri yoluyla kurulabilirdi. İlerleme onun kendisiydi. Özverili idi. Onyıllar boyunca aydınlanmış despotizmi yaşama geçirmek için komplolar peşinde koştu. İlkin çözümü doğrudan doğruya cunta kuramlarında aradı. 1960’larda ve 70’lerde bu yöndeki tasarların gerçekleşme şansları konusunda umutsuzluğa düşünce, Aydın bu kez ideolojiye döndü. On yıllar boyunca aynı aydın tarafından felsefesiz, bilimsiz, sanatsız ve inançsız bırakılan genç kuşaklara hızlı kurtuluş yolu olarak tarihsel özdekçilik programları önerildi, önlerine oradan buradan toplanan iç savaş, halk savaşı, sınıf savaşı, gerilla savaşı, köylü savaşı, bağımsızlık savaşı tasarları atıldı. Binlerce kardeş ne yaptıkları ve ne oldukları konusunda en küçük bir kavrayışları olmaksızın birbirini yoketmeye başladı. Aydının henüz aydın olmayan gençliğe hizmeti ona bir nefret, şiddet ve yokedicilik programı olan ideolojiyi sunmak oldu.

1930’lar. Alman yargıçlar Berlin Devlet Opera Binasında Nazi selamı vererek Hitler’e ve Almanya’ya bağlılık andı içiyorlar.

Bu toplumun ileri olmasından, orada insan haklarının tanınmasından, uygarlıktan söz edilebilir mi? Böyle bir yarı doğa-durumunda insan değerlerinin göreli kılınması ya da ayaklar altına alınması için nihilistik katkı gerekli midir? Ve hangi nihilist, varoluşçu, kuşkucu, göreci bu usdışını eleştirecek kategoriler ileri sürebilir? Ve hangisi bu tensel, giderek içgüdüsel toplumsal yapıyı reddedecek ussal değerler gösterebilir?

Aydın yasanın üzerindedir. Aydın inancın da üzerindedir. Modern döneme sarkan despotik tinin bir artığı olarak Aydın özgürlük istenci karşısında sönüp kararır.

Aydınlanmanın mantığına göre insanın özdekten özerk bir tinselliği, dürtüsel yanından özgür bir duyuncu, altyapı denilen bir fetiş alanından özgür bir istenci yoktur. Ona göre insan usu özdeksel altyapının özdeksel bir izdüşümüdür, fiziksel bir ‘yansıma’ gibidir, onu kendi dışından belirleyen özdeksel güçlere altgüdümlüdür.

Bu kölelik bilinci tüm içeriğinin, tüm kavramlarının, tüm değerlerinin çevre, dışsallık, altyapı vb. dediği özdeksel dünya tarafından belirlendiğine inanır, ve bu dışsallığı kendisi belirlemeye karar verdiği zaman bile onu buna belirleyen şey özgür usu değil ama yine bu her nasılsa özerk, tılsımlı çevrenin kendisidir. Çevreyi bilinci özgür bir bilince belirleyecek olan bir çevreye dönüştürmenin yolu da o bilince yine çevrenin kendisi tarafından telkin edilir. Us özerk değildir. Ve özdeğin yasası özgürlük değil ama zorunluktur. Ona göre insan düşünce ve istenç yetisi ile, özgürce karar verebilmenin değer ve onuru ile donatılı değildir. Tersine, daha sonra Feuerbach’a yüklenen bir anlatımla, ‘‘insan yediğidir,’’ özdektir, çünkü yalnızca özdek vardır. Tinsellik yoktur. Özdekçilik birciliktir, ikicilik değil.

Böyle belirlenimcilik zemininde, ancak üretimin bollaşması, ancak özdeksel gönenç paylaşma kavgasını yatıştırabilir. Çünkü insan özsüz, töresiz, duyunçsuz bir hayvandır. Ancak herkese gereksinimi kadar verilebildiği zaman kavga biter, ancak kör içgüdü doyurulabildiği zaman insanlar birbirlerini boğazlamaya son verirler. Nokta. Bu tarihsel özdekçiliğin özdekten, granit ve metalden, giderek barut ve plutonyumdan oluşan mantığıdır. Ama duyunçsuz, sevgisiz bir nesne olan, sözcüğün en gerçek anlamında özdeksel olan insanı hiçbir gönenç, hiçbir varsıllık, hiçbir sömürü düzeyi doyuramaz.

Tüm bunlar özdeksel ‘ilerleme’ mantığının ilkeleri ile tutarlı vargılarıdır. Orada herşey zorunludur. Çünkü özdek katı nedensellik yasalarına, ve pazar kendi demir yasalarına bağımlıdır. Orada herşey kendi içi değil ama kendi dışı tarafından, ya da daha tam olarak kendi altı tarafından, altyapı tarafından belirlenir, ve özgürlük diye birşey yoktur. Çünkü özgürlük Nedenselliği değil ama Erekselliği ister. İtki ya da dürtüden değil ama İstençten doğar, aslında onun kendisidir. Özdekçilikte, isteyen etmen insanın kendisi değildir. Onun yerine, altyapı ister.

Ve altyapı ilerler, büyür. Ama güdüsünü hırstan, kazanç hırsından, anamalcı itki ve dürtü ve içgüdüden türetir. Bu yüzden büyümesi hırsın ve duyunçsuzluğun bir büyümesi, usun ve duyuncun bir küçülmesidir.