A
A FL-CIO American Federation of Labor and Congress of Industrial Organisations. 1955’te bu iki kümenin birleşmesiyle oluşan Amerikan sendikalar birliği.
Aeneid Virgil’in Truva’nın düşüşünden sonra Aeneas’ın başına gelenleri anlatan Latince şiiri.
Aeneas Anchises ve Afrodit’in oğulları, bir Truva prensi; Truva’nın düşüşünden sonra İtalya’ya kaçarak geleceğin Romasının kurulacağı topraklara yerleşir.
Alabama Birleşik Devletlerin güneydoğu eyaleti; pamuk üretiyor.
Akhilles (Yunan Mit.) Peleus ve deniz tanrıçası Thetis’in oğlu; İliad’da Truva kuşatmasında en önde gelen Yunan savaşçısı; bebekliğinde annesi tarafından Stix ırmağına daldırılmış ve bu yüzden topuğu dışında yara almaz olmuştur; Hektor’u öldürdükten sonra Paris tarafından topuğundan yaralanarak öldürülür.
Albigensinas (Albililer) Güney Fransa’da (Albi) 11-13’üncü yüzyıllarda ortaya çıkan bir Manikhean mezhebin üyeleri; mezhebin ikici bir felsefe anlayışı vardı; özellikle Catharist heretikler bu adla bilinir; dinadamlarının yozlaşması ile ilgili olarak Roma Kilisesine sürekli karşıtlık gösterdiler.
Altın Kural İsa’nın formüle ettiği davranış kuralı.
Ammon (Eski Ahit) Filistin’de eski bir kent. Ayrıca, Ammon’un oğulları İsraillilerle sonu gelmez bir çatışma içindeydiler. İÖ 13’üncü yüzyılda bir krallık kurdular.
Anabaptist Çeşitli 16 yüzyıl Protestan mezheplerinden birinin üyesi; bebek vaftizini yadsıdılar, yetişkinlerin yeniden vaftiz edilmesini istediler ve bir tür Hıristiyan ortaklaşacılığı kurmaya çalıştılar.
Anglikan İngiltere Klisesinin bir üyesi.
Anglo-Saxon Batı Alman kabilelerinden (Angles, Saxons ve Jutes) herhangi birinin 5’inci yüzyılda İngiltere’de yerleşmiş üyesi. Ayrıca bu kabilelerin dileri de Anglo-Saxon olarak bilinir. Sözcüğün modern anlamı İng. konuşan ve ekinsel olarak İng. ya da ABD’ye bağlı beyaz insandır.
Anka Phoenix Ölümsüzlük simgesi olarak görülen Efsanevi Arabistan kuşu. Kendini ateşe vermiştir ve her 500 yılda bir küllerinden yeniden doğar.
Antichrist Yeni Ahit: İsa’ın düşmanı; erken Hıristiyanlar tarafından ortaya çıkıp dünya üzerinde hüküm süreceğine ve İsa’nın ikinci gelişinde devrileceğine inanılırdı.
Apokalips Bildirişler Kitabı; gündelik anlamı peygamberce bildirişler ya da Kitapta betimlenen türde büyük önemi olan olaylarla ilgilidir.
Apokrifa Apocrypha Eski Ahit’e ek olarak katılan 14 kitap; İbranice metinlerinin yokluğudan ötürü genel olarak kabul edilmez ve Protestan İncil’de basılmazlar.
Apollon Yunan Mitolojisinde ışık, şiir, müzik, iyileştirme ve peygamberlik tanrısı, Zeus ve Leda’nın oğulları. Nietzsche’nin dizgesinde Dionisos ile karşıtlık içinde, biçim, us, uyum, düzen, ayıklık gibi öğelerin simgesi.
Apostolik Çağ Havariler Çağı.
Arapeshler 15,000 Arapesh Kuzey Papua New Guinea’da (güney Pasifik) yaşayan 15.000 nüfuslu animist topluluk.
Arianizm Arius’un öğretisi. İznik Konseyi tarafından heretik olarak görüldü. İsa’nın Babanın tözünden olmadığını, ama Baba tarafından yetiştirilmiş Tanrı Oğlu olduğunu ileri sürer (Isaac Newton gizli bir Arianistti).
Arminianlar Hollandalı Protestan tanrıbilimci Jacobus Arminius’un (1560-1609) 1610’da yayımlanan Protestan Hıristiyan öğretilerine inananlar. Arminius saltık ön-yazygı reddetti ve Tanrının egemenliğinin insanın özgür istenci ile bağdaşabilirl olduğunda diretti.
Arthur ve Yuvarlak Masa. Britonların altıncı yüzyıldaki efsanevi kralı; Saxonlara karşı Kelt direnişini yönetti; Camelot Yuvarlak Masa şovalyelerinin önderi olarak temsil edilir. Yuvarlak Masa kral Arthur’un masasıdır ve şovalyelerinin hiç birinin bir başkasına karşı öncelik taşımadığını gösterir.
Aşai Rubbani Mass Roma Katolik Kilisesinde ve kimi Protestan Kiliselerde ekmek ve şarabın kutsanması ayini; sözcük ayrıca bu ayinde koro tarafından söylenen ilahileri de anlatır.
Athos Dağı Makedonya’da bir dağ.

B
Bakirenin Haberi (Yeni-Ahit) Yeniden-Bedenselleşmenin Cebrail tarafından Meryeme bildirilişi.
beatnikler Beat Generation 1950’lerde olgunlaşan kuşak. Batının toplumsal ve politik dizgelerini, düzenli çalışmayı, iyelikleri, geleneksel giysileri redderek anarşist, ortaklaşacı bir yaşamı, uyuşturucu kullanımını benimsediler.
Benedictine St. Benedict’in kuralı tarafından yönetilen Hıristiyan dinsel topluluğa bağlı bir keşiş ya da rahibe (İtalyan keşiş; Monte Cassino’da 540’ta kendi adıyla bilinen düzeni kurdu; Regula Monachorum başlıklı kitabı Batı Hıristiyan manastırlarının kurallarına temel oldu).
Bildirişler Kitabı (bir başka adı Apokalips) Yeni Ahit’in son kitabı; Cennetin, İyi ve Kötü arasındaki çatışmaların ve Dünyanın Sonunun betimlemelerini içerir.
Birinci Yuhanna John First Yeni Ahit’in dördüncü gospelinin, üç mektubun ve bildirişler kitabının yazarı; ayrıca dördüncü gospel de bu adla bilinir.
brahman Hint kast dizgesinin en yüksek rahiplik kastının bir üyesi.
Bretanya Britanny Kuzey Batı Fransa’da bir bölge.
Budha (Sanskritçe: Uyanmış) Kuzey Hindistan’da Budizmin kurucusu bir aristokrat ve din öğretmeni olan Gautama Siddhartha’ya (İÖ 563-483) verilen san.
Burgundy Doğu Fransa’da, Ortaçağ Avrupasında bir tekerklik.
Büyük Bölünme Roma Katolik Kilisesi içersinde 1378’den 1429’a dek süren bölünme; bu sırada Roma ve Avignon’da hasım Papalar hüküm sürdüler.

C
Cagliostro, Kont Alessandro di (1743-95) İtalyan serüvenci ve büyücü; masonluk ile ilişkilerinden ötürü İtalyan Engizisyonu tarafından yaşam boyu hapse mahkum edildi.
Caliban Shakespeare’in ‘‘Tempest’’ adlı oyunundaki çirkin ve hayvana benzeyen köle.
Calvary Golgotha İsa’nın çarmıha gerildiği, Kudüs duvarlarının hemen dışındaki yer.
Cana (Yeni Ahit) Nazareth’in kuzeyinde Galelee’de bir kasaba; burada İsa suyu şaraba çevirerek ilk tansığını gösterir.
Capetianlar Fransa’da Hugh Capet tarafından kurulan, 987-1328 arasında Fransa’yı yöneten hanedan.
Carlyle, Thomas (1795-1881) İskoç denemeci ve tarihçi. Yapıtları arasında Sartor Resartus, (1833-34) The French Revolution (1837), On Heroes, Hero-Worship, and the Heroic in History (1841).
Cathar (çğl. Cathari) 12 ve 13’üncü yüzyıllarda Provence’deki (Fransa) bir Hıristiyan mezhebin üyesi; özdeksel dünyanın kötü ve yalnızca tinsel dünyanın iyi olduğuna inanırlardı Bkz. Albigensianlar.
Cattulus Romalı lirik şair; aşk şiirleri ile bilinir; İsa’dan önce yaşadı.
Cavell, Edith (1865-1915) İngiliz hemşire; I. Dünya Savaşı sırasında 200 kadar İngiliz, Fransız ve Belçikalı askerin yansız Hollanda’ya sığınmasına yardımcı olduğu için Alman ordusu tarafından kurşuna dizildi.
chanson de geste Kahramanlıkları kutlayan eski Fransız epik şiirlerinin bir türü; en ünlüsü aşağıdaki girişte verili.
Chanson de Roland Roland’ın Şarkısı; en eski Fransız epik şiiri (1100); bir Norman şairi olan Turold tarafından yazıldı; tarihi Roncesvalles savaşını ele alır; epiğin özeğinde Charlemagne’ın geri kuvvetlerini vuran Basklılar yer alır.
Chaucer, Geoffrey (1340-1400) İngiliz şair; en ünlü yapıtı Canterbury Tales; kıtanın uyaklı şiirini İngiliz şiirine getirdi.
Christina Rossetti (1830-94) İngiliz şair.
Cicero (İÖ 106-43) Romalı konsül, söylevci ve yazar; yazıları Latin düzyazının modeli olarak görülür.
Cluniac Düzeni ‘Cluny’den gelir; ortadoğu Fransa’da bir kasaba; 910’da reformist Benedictine düzeni burada kuruldu.
Cistercian Düzeni 1098’de kuruldu; Benedictine kuralını özellikle katı bir biçimini izledi.
Colosseum Roma’da İS 75-80’de yapıldı.
Constance Konseyi 1414-18 arasında Roma Katolik Kilisesi’nin 16’ncı Konseyi; ‘Büyük Bölünme’yi çözmeye çalıştı.
Cyprian, St. (İS 200-258) Kartaca Piskoposu ve şehit,

Ç
Çıkış Exodus Eski Ahit: Musevilerin Mısır’dan çıkışları.

D
Dağdaki Vaaz Yeni Ahit: İsa’nın ilk büyük söylemi. Matta 5—7.
diaspora Babil tutsaklığından sonra Yahudilerin Filistin’den dağılışı.
Dionisos Yunan şarap, verimlilik ve bitki tanrısı; ayrıca esrimenin kaynağı ve tiyatro tanrısı olarak da görülür. Bakhüs ile özdeşleştirilir [[Eşdeğerleri: Roma mit.: Baküs; Etrüsk: Esar ya da Nesar; Umbria (İt.): Desar; Asur: Issus; Yunan: Dion-issus; Galatya (Anadolu): Nissus; İbrani: Nizziz; Norse: Eis; Hint: İes; İran: Yez; Gal: Hes; Germen: Hist; Çin: Joz.
Nietzsche’nin dizgesinde kendiliğindenlik, irrasyonalizm ve disiplinin vb. reddedilmesi ile ilişkilendirilir. Simgesel olarak Apollon ile karşıtlık içinde alınır. ]]
Diotima Simpozyum’da Sokrates’e Eros’un doğasını açıklayan Mantinealı bir rahibe
Disraeli 1804-81; İngiliz muhafazakar devletadamı ve romancı; Başbakanlığı sırasında Suveyş kanalının denetleyici hisselerini satın aldı.
Dolaşan Yahudi Der ewige Jude, The Wandering Jew. Çarmıha gerildiği gün İsa ile alay ettiği için sonsuza dek dünyada dolanıp durmaya mahkum edilen Yahudi.
Dominikan Düzenler St. Dominic tarafından 1215’te kuruldu.
Donatistler Kuzey Afrika’da İS 311’de başlayan heretik bir Hıristiyan mezhep; Kartaca piskoposu Donatus’un izleyicileri.
Dönek Apostate Julian Flavius Claudius Julianus; 361-363 arasında Roma İmp.; Hıristiyan ve Yahudilere hoşgörülü davranırken Roma İmparatorluğunu putperestliğe döndürmeye çalıştı.

E
Edda 12’nci yüzyılda yazılan mitolojik Old Norse şiirlerinin bir derlemi.
Efendinin Yemeği Holy Communion Aşai Rubbani’nin kutlanması.
Elohim (İbr.) Tanrı ya da tanrılar
Elohist Eski Ahit. Pentateuch’un metninin dört ana parçasından birinin yazarı ya da yazarları. Bu bölümlerde Tanrı için YHVH (Yahuvah) yerine Elohim’in kullanımı yoluyla saptanır.
Epiktetus (İS ?50- ?120) Yunan Stoacı felsefeci; kendinden vazgeçmeyi ve insanların kardeşliğini vurguladı.
Erastianizm *konular [[c06]] Devletin dinsel sorunlarda kilise üzerinde yetkesinin olmasını savunan görüş. İsviçreli tanrıbilimci Thomas Erastus’a (1524-83) göre adlandırılır.
Eros Yunan eşeysel sevgi tanrısı; Freud tarafından yaşam gücünü ve eşey içgüdülerini simgelemek için kullanılır.
Escorial İspanya’da Madrid’in Kuzey Batısında bir köy.
eskatoloji Dünyanın ya da insanın sonu ile ilgilenen tanrıbilim.
Eski Ahit Hıristiyan İncil’in ilk bölümünde Yahudilerin kutsal yazılarını toplayan kitaplar
Eukharist İsa’nın son yemeğinin emek ve şarabın kutsanmasıyla anıldığı Hıristiyan tören; aynı zamanda, kutsanan ekmek ve şarabın da adı.
evangel Hıristiyanlığın İncil’i; Yeni Ahit’in dört kitabından her biri; İncil yazarlarından her biri. eylem resimciliği action painting 1940’larda evrimlenen soyut anlatımcılığın bir gelişimi. Geniş, güçlü fırça vuruşları ve yayılan, damlatılan ya da sıçratılan boyanın ilineksel etkileri ile karakterize edilir.
Eyüb Job (Eski Ahit) Tanrı tarafından ona çektirilen acılara karşın Tanrıyı inancını sürdürür.
Ezekiel (Eski Ahit) İÖ 6’ncı yüzyılda bir Yahudi peygamber; İÖ 597’de Babil’e sürüldü.
Ezgilerin Ezgisi (Song of Solomon) Geleneksel olarak Solomon’a yüklenen dramatik aşk şiirlerinden oluşan bir Eski Ahit kitabı.

F
Falaris (Phalaris) Akragas tiranı; ö. İÖ 554; kurbanlarını bronz bir boğanın içersinde diri diri kızarttığı ileri sürülür.
Farisiler Pharisees. Eski Yahudilikte bir mezhep; Yahudi geleneklerine katı bir bağlılık gösterir, ölümden sonra yaşama ve Mesih’in geleceğine inanırlardı.
Farbenlehre ‘‘Renkler Öğretisi’’ (Goethe)
Faust (Faustus, ya da Doktor Faustus) bir Alman efsanesinde bilgi ve erk için ruhunu şeytana satan simyacı ve büyücü. Sonsuza dek mahkum olur.
Fedra (Yun. Mit.; İng. Phaedra) *konular [[meb]] Thesus’un karısı. Üvey oğlu Hippolitus’u cilvelerini küçümsediği için asılsız olarak ırzına geçmekle suçladı.
Fırtına ve Gerilim Sturm und Drung. Geç 18 yüzyıl Alman yazın akımı. [[Doğa, duygu, ve bireyi yücelterek Rousseau ve Hamann’ın etkisi altında Aydınlanma ussalcılığına karşı çıktı. Goethe ve Schiller başlangıçta devimle yakından ilgiliydiler. Goethe’nin Genç Werther’in Acıları (1774) ve Schiller’in Hırsızlar’ı (1781) devimin temsil edici yapıtlarıdırlar. Devim kısa sürede söndü ve Goethe ve Schiller bağımsız çalışmalarına döndüler.]]
Fiji Güneybatı Pasifik’te 844 adadan oluşan bir devlet;1643’te Hollandalı denizci Abel Tasman tarafından keşfedildi ve 1774’te Kaptan James Cook tarafından ziyaret edildi.
Flanders Eskiden Hollanda’da olan, şimdi Belçika’ya ait bir bölge.
Forum (Forum Romanum) Eski Roma’da Capitoline ve Palatine tepeleri arasındaki bölge.
Franconia Almanya’da 7’nci yüzyıldan sonra Franklar’ın yerleştiği bir ortaçağ düşesliği.
Fransiskanlar Kökenleri Assisili Francis’e dek uzanan bir dilenci frerler ve rahibeler düzeni.
Fransız Alxandrine dizesi Fransız şiirinin başlıca ölçüsü; büyük vurgu altıncı hecede olmak üzere oniki hecelik dizelerden oluşur.
frer friar Roma Katolik Kilisesinin özellikle Mendikant (dilenci) düzenlerinden herhangi birinin üyesi.
Furi (Erini, Eumenides de denir) Yunan mitolojisinde öç tanrıçası.

G
gay science Şiir, özellikle tensel sevgi şiiri,
Genesis Eski Ahit’in ilk kitabı; dünyanın yaratılışından İsrailitlerin Mısır’da kalışlarına dek geçen olayları anlatır.
gentil gentile Yahudi-olmayan.
Gnostisizm (Gnosis: Yun. bilgi; dinsel bağlamda: ruhsal gerçekliklerin sezgisel bilgisi) Gnosise inanca dayalı bir dinsel devim; gnosis yoluyla insandaki ruhsal öğenin özdeğe köleliğinden kurtarılabildiği düşünülür.
Goethe, Johann Wolfgang von 28 Ağustos 1749’da Frankfurt-am-Main’de doğdu. 22 Mart 1832’de Weimar’da öldü. [[Babası bir tüzeci ve imparatorluk danışmanıydı. 16 yaşına dek evde eğitim gördü ve İncil’i ve klasikleri tanıdı, İtalyanca, İbranice, İngilizce, resim ve çizim öğrendi. 1765’te Leipzig Üniversitesinde tüze eğitimi için hazırlığa başladıysa da ilgisi yazın alanına yönelikti. Tüze eğitimini 1771’de Strasbourg’da tamamladı. Orada Herder ile tanıştı. İlk çalışması olan Götz von Berlichingen (1773) onaltıncı yüzyıl hırsız-şovalyesi üzerine bir tiyatro oyunuydu ve ‘‘Sanki bir uyurgezer tarafından’’ dört haftada yazılan Genç Werther’in Acıları (1774) ile birlikte Sturm und Drang (Fırtına ve Gerilim) olarak bilinen yazınsal devimi başlattı. 1775’ten sonra Dük Karl August’un çağrısı üzerine Weimar sarayına yerleşti ve yaşamının sonuna dek orada kaldı. 10 yıl boyunca devlet görevleriyle ilgilendi. 1782’de kendisine soyluluk sanı verildi. Bilime ilgisi bu dönemde yeniden dirildi. Anatomi, botanik ve optik üzerine çalıştı. 1786’da devlet görevlerini ‘‘korkunç bir hastalık’’ olarak görmeye başladı ve ‘‘yaratıcı gücümü önemli ölçüde bozdular’’ diye yakındı. 1786’da Möller adı altında İtalya’ya gitti ve orada 22 ay kaldı. Kendini yeniden bir sanatçı olarak buldu, yalnızca örneğin Yunan yontuları gibi kalıcı değerde olan konularla ilgilenmeye karar verdi ve aralarında Iphigene auf Tauris, Torquato Tasso ve Egmont da olmak üzere daha önce başlamış olduğu birçok kitabın yeniden işlenmesi ve yazılması üzerinde çalıştı. 1788’de Weimar’a geri döndü ve önceki yaşamını sürdürmenin olanaksız olduğunu gördü. Weimar için yüz kızartıcı bir tutumla, Christine Vulpius adındaki genç bir fabrika işçisini evine aldı ve onunla resmi olarak ancak yıllar sonra 1806’da evlendi.]]
Golgotha (Calvary, Schädelstätte) Kudüs’te kent duvarlarının hemen dışında İsa’nın çarmıha gerildiği yer.
Goliardik ozanlar 12 ve 13’üncü yüzyıllarda Avrupa’da isyancı ve ölçüsüz davranışları ile, yergici Latince şiirleri ile ünlü gezgin bilginler.
Gospel Esk. İng.’den gelir ve “iyi haber” anlamına gelir; Yeni Ahit’in ilk dört kitabından her biri.
Gregorian şarkılar Ortaçağ kilisesinde müzik aletlerinin eşliğinde olmaksızın aynı dorukta giden müzik biçemi.

H
Hamann, Johan Georg (1730-1788) Alman protestan düşünür, Aydınlanmayı eleştiren fideist/inanççı. Kant’ın sürekli dostu. Usa güvensizliği zemininde Tanrı inancının felsefe sorunlarını çözebileceği görüşüne ulaştı.
halk tüzesi common law Devlet yasasından ayrı olarak töreler üzerine dayanan tüze.
Harlem New York City’nin bir bölgesi; şimdi büyük ölçüde zencilerin bir getosu.
Hasidim (Chassidim; İbr.: xasi’dim) 1. 1750 sıralarında Polonya’da kurulan gizemci bir Yahudi mezhebi. [[Dinsel coşkusu ile, dua, sevinç ve sadaka tini ile kendini ayırdeder. 2. İÖ 2’nci yüzyılda Helenistik etkilerle çarpışmak üzere oluşturulan bir Yahudi mezhebi.]]
Hasidim Masalları (ya da ‘Öyküleri’) Erzählungen der Chassidim.
Hauptmann, Gerhart (Johan Robert) (1862-1946) Alman şair, oyun yazarı ve romancı. [[ 1912 Nobel ödülü. Doğalcı bir yazar. Arkatasar: Tolstoy, Zola, Ibsen, Marx, Nietzsche, D.F. Straus (tanrıbilimci), Haeckel (Darwinci zoolog), Schakespeare, Goethe. Die Weber (Dokumacılar) Silezya dokumacılarının 1844 ayaklanmalarının şefkatli bir dramatizasyonudur. Dingin bir yaşam sürdü, II. Dünya Savaşı sırasında ülkesinden ayrılmadı ve Nazilerin hoşgörü sınırında kaldı.]]
Heine, Heinrich (1797-1856) Alman şair ve denemeci. Başlıca şiirsel yapıtıÿ Das Buch der Lieder (1827); şiirlerinin çoğu Schubert ve Schumann tarafından bestelendi.
Heisenberg, Werner Karl 1901-76. Alman fizikçi. 1932 Nobel fizik ödülünü kazandı. Erke ve zamanın, ya da konum ve devinirliğin aynı zamanda doğru olarak saptanamayacaklarını anlatan ‘‘belirsizlik ilkesi’’ni formüle etti.
Herder, Johann Gottfried von (1774-1803). Alman felsefeci, şair ve eleştirmen, Sturm und Drang deviminde önde gelen ad.
heretiklik heresy Kilisenin ortodoks ilkelerine aykırı görüş ya da öğretiler.
Hermes Yunan mitolojisinde tanrıların iletmeni ve habercisi; tecim, hile, hırsızlık, gezginlerin ve çapkınların tanrısı; temsillerinde kanatlı sandal giyer (Roma mit.: Merküri, civa).
Hermes Trismegistus [üç kez en-büyük Hermes] Mısır tanrısı Thot için Yunanca ad; gizemcilik ve büyü üzerine çeşitli işler yüklenir.
Herod İÖ73-4; Judaea kralı; acımasızlığı ile, ‘Suçsuzların Kıyımı’nı buyurması ile tanınır.
Hesse, Hermann (1877-1962) Alman romancı, kısa öykü yazarı ve şairi. 1946’da Nobel yazın ödülünü aldı.
Hinduizm Hindistan’ın kast dizgesini de belirleyen çoktanrılı törel/dinsel inanç yapısı.
Hohenstaufen 12 ve 13’üncü yüzyıllarda Almanya, Sicilya ve Kutsal Roma İmparatorluğuna yöneticiler vermiş bir Alman ailesi.
Hosea (Eski Ahit) İÖ 8’inci yüzyıldan bir İbrani peygamberi, ve biliciklerinin kitabı.
Humboldt, Wilhelm von (1767-1835) Alman filolojist ve eğitim reformcusu.

I
Ibsen, Henrik (1828-1906) Norveçli tiyatro yazarı ve şair. İlk oyunları arasında: Brand (1866) ve Peer Gynt (1867) Bir Bebek Evi (1879), Hayaletler (1881), Halkın Düşmanı (1882), Yaban Ördeği (1886). Geç oyunları arasında: Hedda Gabler (1890), ve Usta Yapıcı (1892).
Ignatius, St. (ö. İS 110?). Antakya piskoposu; Roma’da şehitliğe giderken yazılan yedi mektubu erken Hıristiyanlık konusunda aydınlatıcı bilgiler verir.
Innocent, III. Giovanni Lotario de’ Conti; Papa; Dördüncü Haçlı Seferlerini başlattı.

İ
İbrahim Abraham Eski Ahit’te: Patriklerin ilki, Isaac’ın babası, İbrani halkının kurucusu.
İbrani Torah Tevrat, Eski Ahit’in ilk beş kitabı.
ikonografi Popüler anlamlarla yüklü dinsel simgelerin derlemi.
ikonoklazm İkona saldırı; Yunan Ortodoks Kilisesinde ikonların ve imgelerin yokedilmesini amaçlayan heretik bir devim.
İsa İlgili birkaç tarihsel veri şunlardır: İÖ 4?-İS 29?; Galilee’da doğdu; bir Yahudi olarak yetiştirildi; Hıristiyanlar tarafından Tanrının oğlu olduğuna inanılır; Yusuf’un karısı ve bakire olduğu kabul edilen Meryem’den doğdu; 12 Havari ile birlikte Galilee’de geziler yaptı, tansıklar gösterdi, ve Tanrının Krallığının gelişini bildirdi; Dağdaki Vaaz’ında sevgi, alçakgönüllülük ve şefkati övdü; Farisilerin düşmanlığını uyandırdı; izleyicileri ile Son Yemeğinden sonra Judas tarafından ele verildi ve çarmıha gerildi; üç gün sonra yeniden dirildiğine ve 40 gün sonra göğe yükseldiğine inanılır.
İsa Toplumu Society of Jesus Jesuitlerin dinsel örgütü. Ignatios Loyola tarafından kuruldu.
İsaiah (Eski Ahit) Büyük İbrani peygamberlerinden ilki; İÖ 8’inci yüzyılda yaşadı.
İsis Mısır verimlilik tanrıçası; Osiris’in karısı ve kızkardeşi.
İyi Cuma Paskalya’dan (Hıristiyan Kilisenin İsa’nın yeniden dirilişini anma festivali) önceki Cuma.
İznik Konseyi, I Kilisenin ilk büyük konseyi, İS 325; Ariancılık tartışmasını bir sonuca bağlamak için toplandı; Konsey İsa’nın Baba ile aynı tözden olmadığını ve Baba tarafından Tanrının Oğlu konumuna yükseltilmiş bir yaratık olduğunu ileri süren Ariancılığın heretiklik olduğuna karar verdi.
İznik Konseyi, II 726’da Bizans İmparatoru III. Leo ikonlara tapınmaya karşı bir yasa çıkardı; 787’de Konsey ikonların hürmet ve saygıya uygun olduğunu, ama tapınmaya uygun olmadıkları kararını verdi.

J
Jack the Ripper Londra’nın Doğu Ucunda 1888 Ağustos ve Kasım ayları arasında en az yedi fahişeyi öldüren kimliği belirsiz katil.
Jansenism Cornelis Jansen ve izleyicilerinin öğretisi. Esenliğin doğaüstü belirlenimine konu olanlara snırlı olduğunu, ve geri kalanların sonsuz yokoluştan (perdition) kurtulma gibi bir şanslarının olmadığını savunur.
Janus-başlı Karşıt yönlere bakan iki başlı Roma tanrısı; geçitlerin, köprülerin, kapı yollarının vb. sorumlusu.
Jerome, St. İS 347-420; Hıristiyan keşiş ve bilgin; önde gelen çalışmasıÿ Vulgate (İncil’in Yunanca ve İbranice’den Latince’ye ilk tam çevirisi).
Jesuit Bir Roma Katolik dinsel düzeninin (İsa Toplumu) üyesi. Düzen 1534’de Roma Katolik Kilisesi içinde Ignatius Loyola tarafından 1534’te papalığı ve Katolikliği Protestan Reformasyona karşı koruma ve dinsizler arasında misyonerlik görevlerini üstlenme amacıyla kuruldu.
Jina (Yenen) Bir Hint dininde yaşamın yeniden-doğuşlar ırmağını geçerek başkalarının da izleyebilecekleri bir yol açmayı başaran kurtarıcıJoshua (Eski Ahit) Musa’nın ardılı; Kenan diyarının fethinde İsrailitleri yönetti.
Judah Krallığı Judea (Eski Ahit) Judah Yakub’un dördüncü oğludur; soyundan gelenlerin biri Mesiah olacaktır; yerleştikleri yerde David’in krallığı kurulur, sonra İsrail ve güneyde başkenti Kudüs olan Judah krallıkları olarak bölünür.
Jupiter Roma mitolojisinde Yunan Zeus’a karşılık düşer.
Juvenal İS ?60-?140. Roma hicivcisi.

K
Kabbala Eski Ahit’in içrek bir yorumuna dayanan bir mistik İbrani geleneği.
Kanon Yasası Hıristiyan Kilisenin sorunlarını yönetmek üzere en yüksek kilise yetkililerinin, özellikle papalık ve konseyin kararları üzerine çıkarılan yasalar.
Karşı-Reformasyon Roma Katolik Kilisesinde 16’ncı ve erken 17’nci yüzyıllarda Protestan Reformasyona karşı bir tepki olarak görülen reformasyon devimi.
Karşı-İsa (Yeni Ahit) Erken Hıristiyanlar tarafından ortaya çıkacağı beklenir ve İsa’nın ikinci gelişiyle devrilinceye dek dünya üzerinde hüküm süreceği düşünülür.
Kartezyenizm Descartes’ın felsefesi çevresindeki düşünce tutumları.Khalkedon Konseyi Hıristiyan Kilisenin dördüncü konseyi; 451’de Kadıköy’de toplandı; İmparator Marcian tarafından çağrıld; 520 piskopos katıldı; İsa’nın insansal ve tanrısal kişiliklerinin birliğini onayladı.
Keats, John İngiliz şair.
Kells’in Kitabı Hiberno-Saxon biçeminin bir başyapıtı olarak görülen yaldızlı İncil kitabı; yaldızlamanın geç 7. yüzyılda İrlanda’da Iona manastırında başladığı sanılıyor; bir Viking baskınından sonra kitap County Meath’de Kells manastırına alındı; 8. yüzyıl başlarında orada tamamlanmış olabilir.
Keltler Roma öncesi dönemde İngiltere, Galya, İspanya ve Batı ve Orta Avrupa’nın çeşitli bölgelerine yerleşen bir halk.
Kenan Diyarı Canaan Filistin; Ürdün Nehri ile Akdeniz arasında yatan ve aşağı yukarı Filistin’i kapsayan tarihsel bölge; İsraillilere vaadedilmiş ülke.
Kharibdis Charybdis (Yunan Mit.) Gemi yutan bir canavar; Sicilya’nın kuzey kıyılarında Scylla’nın karşısında bulunan bir burgaç ile özdeşleştirildi.
Kierkegaard, Sören (1813-55) Danimarkalı felsefeci ve tanrıbilimci, varoluşçu sorunları önceledi. Çalışmaları: Ya—Ya Da (1843), ve Korku Kavramı (1844), Ölümüne Hastalık (1849).
Kinizm Antistenes tarafından kurulan bir mezhepten; Kinikler dünyasal şeyleri küçümser ve öz-denetimin en yüksek iyiye biricik anahtar olduğunu savunurlardı; erdem olarak erdem idealine inanmalarına karşın insanın erdemine güvenmez, başkalarının bencil olamayacağını kabul edemez, başkalarında en kötü olana, tüm edimlerin bencil olduğuna inanırlardı.
Kireanikler Kirene’de Aristippus tarafından kurulan felsefi okul; hazzı en yüksek iyi olarak gördüler.
klasiksel “Klasik”ten ayrı olarak Yunan-Roma kültürü ile ilgili.
Kopernik, Mikolaj (Lat. Nicolaus Copernicus) (1473-1543) Polonyalı gökbilimci. Ptolemi’nin tanıtlamalarında kullandığı aynı gözlem ve hesaplamaları kullanarak evrenin özeğinin dünya değil ama güneş olduğunu tanıtladı.
Koptlar Copts, Kıptiler; Mısır’ın eski Hıristiyan Kilisesi.
kutsal yağlama extreme unction (Roma Katatolik Kilsesi) Bir rahip tarafından kutsanmış yağla kutsama.
kutsamalar sacraments Katoliklikte ve Ortodokslukta vaftiz, kefaret, kiliseye kabul, vb.; Protestanlıkta Efendinin Çorbası ve vaftiz.

L
Lakedaemonya Sparta (bölge olarak).
Lancelot Arthur efsanesinde Yuvarlak Masa şovalyelerinden biri.
Langue d’oïl Ortaçağ Fransız lehçelerinden bir küme; modern Fransızca’nın ortaçağdaki temeli.
Lao-tze İÖ 604-531. Çin felsefecisi. Taoizmin kurucusu.
Lateran Sarayı Roma’da bir saray; bir süre için papaların resmi konutu.
Latitudinarian İngiliz Kilisesinde 17’nci yüzyılda dinsel sorunlarda tavır ve davranış özgürlüğü ile kendini gösteren bir düşünce okulu.
Lazarus (Yeni Ahit) Meryem’in kardeşi; İsa tarafından yaşama yeniden döndürülür.
Lent (Hıristiyanlıkta) Paskalyadan önce gelen ve İsa’nın kırdaki orucunu anmak için tutulan 40 günlük oruç.
Lessing, Gotthold Ephraim (1729-81) Alman tiyatro yazarı ve eleştirmen. Yapıtları arasında: Nathan der Weise (1779), Laokoon (1766).
Levant Doğu Akdeniz’de şimdi Lübnan, Suriye ve İsrail’in bulunduğu bölgenin eski adı.
Leviathan (İncil’de) canavarımsı bir hayvan.
Lollardlar İng. tarihinden; 14-16’ncı yüzyıllarda John Wyclif’in (dinsel reformcu) izleyicileri.
Luke,(Lucas) Yeni Ahit’te üçüncü Gospel’in yazarı.
Luther, Martin (1483-1546) Protestan Reformasyonun Alman önderi. İncil’i Almancaya çevirdi.

M
Madonna Roma Katolik Kilisesinde bakire Meryem’e verilen bir ad.
madrigal 16-17’nci yüzyıllardaki pastoral metinler için eşliksiz sesleme için şarkılar; 14’üncü yüzyıl İtalyan şarkıları.
Magna Carta İngiltere’de 1215’te Kral John tarafından baronların, Kilisenin ve özgür insanların haklarını tanımak için çıkarılan bir yasa.
Manikheizm Manichaeiszm Bilinemezcilik, Zerdüştlük, Hıristiyanlık, Budizm vb. öğelerini içeren ve Pers peygamberi Mani tarafından yaklaşık olarak İS 3’üncü yüzyılda öğretilen köktenci ikici dinsel öğretiler dizgesi. [[Aydınlık ve Karanlık, İyilik ve Kötülük arasındaki ilksel bir çatışma üzerine kuruldu. Gnostizm, Zerdüştlük, Hıristiyanlık, Budizm’den vb. öğeler kapsar.]]
Mann, Thomas (1875-1955) Alman romancı. 1929 Nobel yazın ödülünü aldı.
Mantua Kuzey İtalya’da bir kent; Virgil’in doğum yeri.
Marcus Aurelius İS 121-180. Roma imparatoru (161-180); Stoacı yaşam görüşünü açımlayan Meditasyonlar’ı yazdı.
Mary Magdalene (Yeni Ahit) İsa’nın kötü ruhlardan arıttığı Galilee’li bir kadın.
Mass (Ayini) Aşai Rubbani. Roma Katolik Kilisesinde ve kimi Protestan Kiliselerde ekmek ve şarabın kutsanması ayini. Sözcük ayrıca bu ayinde koro tarafından söylenen ilahileri de anlatır.
materia medica Tıbbın ilaçların kullanımı ile ilgilenen dalı.
matiëre de France. Ortaçağ yazınına özgü efsanelerin bir derlemi.
Matins Roma Kat. Kilisesinde dualar için saptanan yedi saatten birincisi; İng. Kilisesinde sabah duası.
Matthew (Matta) Yeni Ahit’te birinci Gospel’in yazarı.
Maxentius Bazilikası Roma’da Konstantin tarafından İS 313’te yapıldı; 5600 metre karelik alanı ile Roma bazilikalarının en büyüğüdür.
Medici 15-17’nci yüzyıllarda Florence ve Tuscany’de yaşayan banker, temcici ve yöneticilerden oluşan bir İtalyan aile.
Medusa (Yun. Mit) Athena tarafından üç Gorgon’dan birine (öteki ikisi Stheno ve Euryale) dönüştürülen ölümlü kadın. Görünüşü öylesine çirkindi ki ona doğrudan bakanlar taş kesilirdi.
Meistersänger (tekil: Meistersinger) Şiir ve müzik yapamak için örgütlenmiş Alman loncalarından birinin üyesi.
Mendikant Düzenler Geçinmek için sadakalara bağımlı Hıristiyan düzenler; St. Dominic ve St. Franscis tarafından kuruldular.
Mephistopheles ortaçağ mitolojisinde şeytan. Faust kendi adıyla anılan efsanede ruhunu ona satar.
Merovingian İS 500-751 arasında Galler ve Batı Almanya’yı yöneten Clovis tarafından kurulan Frank hanedanı.
Mesiah, Mesih Messiah (Hırist.) Tanrı tarafından Yahudileri kurtarmak üzere gönderileceği beklenen Yahudi kralı; aynı bağlamda İsa’ya da Mesiah denir.
Mezmurlar Psalms Eski Ahit’te 150 kutsal şarkı, lirik şiir ve duadan oluşan bir kitap.
Micah Eski Ahit. İÖ 8. yüzyılda bir İbrani peygamber.
minnesinger (minne :: aşk) 12-14 yüzyıllar arası Alman lirik şair ve müzisyeni.
Mithra Pers Mitolojisinde Işık tanrısı; bir boğayı öldürüp dünyayı kanıyla sulayan Güneş ile özdeşleştirilir; bir gizem dini.
Monte Cassino Orta İtalya’da Cassino’nun üzerinde bir tepe; İS 530’da Benedict’in manastırı burada kuruldu.
motet Roma Katolik ayininde bir açılış şarkısı olarak kullanılan çoksesli bir koral düzenleme.
Müzler (Yunan Mit.) Her biri değişik sanat ve bilimleri koruyan dokuz kızkardeş tanrıça; Zeus’un kızları. Kalliope, Klio, Erato, Euterpe, Melpomene, Polihimnia, Terpsiçore, Talia, Urania.

N
narsissizm özsevercilik, öz-sevgi; kendine yönelik abartılmış ilgi; insan gelişiminde kendine yönelik aşırı ilgi ve başkalarına ilgisizlik ile ıralanan erken bir evre; narsissizm bir saplantı olarak yetişkinlikte de sürebilir,
Narsissus Yunan mitolojisinde Kephius’un oğlu; bir pınarda gördüğü ve o pınarın perisi sandığı kendi yansımasına aşık oldu; ona ulaşmaya çalışırken boğuldu; anısına tören yapmak için gencin bedenini almaya gelen periler orada yalnızca bir çiçek buldular ve ona Kephius’un oğluna saygı olarak Narsissus adını verdiler (Ovid, Başkalaşımlar, iii. 346).
Nazaret İsa’nın gençliğini geçirdiği kasaba; Kuzey İsrail’de, Aşağı Galilee’de.
neume Müzikte on dördüncü yüzyıldan önce kullanılan nota simgeleri.
Nibelungenlied Nibelung ezgileri; yklş. 1200’lerde yazılan, Alman tarihine dayalı, yazarı belirsiz kahramanlık epiği.
Nietzche, Friedrich Willhelm (1844-1900) Alman nihilist, şair ve eleştirmeni.
Nirvana (Budizm/Hinduizm) Tüm isteklerin ve bireysel varoluşun yitmesi yoluyla yeniden bedenselleşme döngüsünden son kurtuluş. Budizm’de saltık kutsanmışlıkta, Hinduizm’de Brahman’a, Tanrıya soğrulmada doruklanır. Freud tarafından saltık doyumu simgelemek için kullanılır.
Nissaba Mezopotamya dininde Sümer kent tanrıçası.
Normanlar 10’uncu yüzyılda Fransa’ya gelen İskandinavlar ve yerli Fransızlardan türeyen soy; Normandia’da yaşarlar.
Norse Ortaçağ İskandinavyası ya da orada yaşayanlarla ilgili; Germanik dillerin İskandinav dalı.

O
ode (Yun. Oide’den; aeidein :: şarkı söylemek) ezgiye geçirilmesi amaçlanan şiir; özel bir konuyu ele alır, değişik uzunluklu dizelerle ve karmaşık bir dizemle yazılır.
Odin (İskandinav. Mit) En yüksek yaratıcı tanrı; bilgelik, ekin, savaş ve ölüm tanrısı; Germanik karşıeşi Wotan ya da Woden’dır.
okkültizm occultism Büyü, astroloji vb.ne inanç, bunları inceleme ya da yerine getirme.
Oratorianlar Kilise dışı Rahiplerin dinsel topluluğu; St. Philip Neri tarafından kurulmuştur.
Orfeus Bir Trakya ozanı. [[Müziği ile dirimsiz şeyleri bile devindirebilirdi; karısı Euridise ölünce yeraltına ölüler ülkesine gitti ve Kral Pluto’yu büyüleyerek ondan yeryüzüne ulaşıncaya dek dönüp arkasına bakmaması koşuluyla Euridise’nin ölümden geri döndürülmesi sözünü aldı; tam yeryüzüne basmak üzereyken arkasına döndü ve Euridise yitti; Odin’in—Kuzey Mit.—çok yumuşak ve çok melodik müziği ile kayalar haz duyarak genleşirlerdi.]]
organum dokuzuncu yüzyılda başlayan bir çoksesli müzik türü. Dördüncü ve beşincide eklenen parçaları olan yalın (aletsiz) şarkıdan oluşur.
ortaklaşma Communion güçlü dinsel duygu; dinsel küme; Hıristiyanlıkta Eucarist’e katılma.

Ö
öfoni euphony (Yun: eu /hoş + fone/ses).

P
Palmiye Pazarı Palm Sunday Paskalyadan önceki Pazar; İsa’nın Kudüs’e giriş günü.
Pantheon Antik Yunanistan’da tüm tanrılar için yapılan tapınak; ‘Pantheon’ (büyük harfle) Roma’da tüm tanrılara adanan dairesel bir tapınak.
Parthenon Atina’da Akropolis’te İÖ 5’inci yüzyılda Yunan Dorik düzeninde yapılan ve türünün en güzel örneği sayılan tapınak.
Parzival (Alman Mit.) Ortaçağda Kutsal Kap (İsa’nın kullandığı son yemek kabı) üzerine efsaneler döngüsünün kahramanı.
Paskalya Easter (Hıristiyanlıkta) İsa’nın yeniden dirilişini kutlayan bayram.
pathos (Yun.) duygudaşlık, acıma, üzüntü duygusu uyandırma niteliği.
patrik patriarch Kabile’nin ya da ailenin baş erkeği; Eski Ahit’te İbrani halkanın üç atasından (İbrahim, İsaiah, Yakup) her biri.
Patristik Çağ Kilise Babaları Çağı; 2-5. yüzyıllar arasında sürer.
Paul St. İS 67?’de Roma’da ‘şehit’ olarak öldü; Gentillere giden ilk Hıristiyan misyonerlerinden biri; Hıristiyan olmadan önce Hıristiyanlara zulmetti; Yeni Ahit’teki mektuplardan bir bölümünün yazarı.
Pelagianizm (Hıristiyanlıkta) İlk kez Pelagius tarafından formüle edilen heretik bir öğreti; İlk Günah kavramını yadsırlar; bireyin esenliği kendi çabasıyla kavuşabileceğini savunurlar.
Pentateukhos Eski Ahitin ilk beş kitabı.
Peripatetik (Yun.) peripatein, ‘ileri geri yürümek,’ ‘dolaşmak’tan türemiştir. Sıfat olarak kullanıldığında, felsefesini eski Atina’da Lise’de yürüyüş sırasında öğreten Aristoteles ile, ya da felsefesi ile ilgili.
Phoenix Zümrüt-ü Anka.
Pietizm Lutheranizm içinde bir devim
Pindar İÖ 518-438; Yunan lirik şairi.
Priapus klasik antikçağda erkek üreme tanrısı ve bahçe ve bağların bekçisi; penis simgesi.
Prime (ayini) Roma Kat. Kilisesinde dualar için saptanan yedi saatten ikincisi ve ilgili ayin.
Prokrustes Yun. Mit. Yakaladığı yolcuları yatağına yatırdıktan sonra yatağa uymaları için kollarını bacaklarını çekip uzatan ya da kesen hırsız.
Prometeus (Yunan mit.) Olimpos’tan ateşi çalarak insanlara verdi; ceza olarak kayalara zincirlendi ve Herküles tarafından kurtarılıncaya dek bir kartal tarafından karaciğeri parçalandı.
Proteus (Yun. Mit.) Biçimini istediği gibi değiştirebilen ve geleceği görebilen bir deniz tanrısı.
Provençal Provence (Güneydoğu Fransa’da bir bölge) dili; Orta €ağlarda yazınsal bir dil olarak önemliydi.
Ptolemi (İS 2’nci yüzyıl) Yunan gökbilimci, matematikçi ve coğrafyacı; Almagest’i yazdı.
publicist tüze yazarı vb.
pundit Sanskritçe’de, Hindu dininde, felsefede ya da tüzede uzman bir Brahman.
Puritan lükse ve tensel hazza karşı çıkarak katı dinsel ve ahlaksal ilkelere sarılan aşırı Protestan/Kalvinist eğilim. [[Geç 16 ve 17’nci yüzyıllarda en aşırı İngiliz Protestanlar; çoğu genel olarak Kilise törenlerine karşı olan ve onları kaldırmaya çalışan Kalvinistler idi; sözcük genel anlamında lüks ve duyu hazlarına karşı olan, katı ahlaksal ya da dinsel ilkelere bağlı kişiliği anlatır.]]

Q
quadrivium Yedi Liberal Sanattan aritmetik, geometri, gökbilim ve müzik.
Quakerizm ya da Society of Friends; 1650 sıralarında George Fox tarafından kurulan bir Hıristiyan mezhep; özeksel inançları ‘iç ışık’ öğretisidir; kutsamaları, ayinleri ve rahipliği yadsıdılar; toplantılarında her üye söz alabiliyordu; birçok reformun öncülüğünü yaptılar.

R
rabbi Sinagogun baş dinsel görevlisi; Yahudi topluluğunun tinsel önderi
Racine, Jean Baptiste (1639-1699) Fransız tiyatro yazarı, şair. [[Yapıtları arasında: Andromaque, Bérénice, Phédre, Iphigenie. Bir yaşında annesini, üç yaşında babasını yitirdi, ve dokuz yaşında babaannesi ile birlikte Port-Royal rahibe manastırı (Jansenist) çevresinde odaklanan bir yaşam sürdürmeye başladı. Racine bu çevre içinde Latince ve Yunanca öğrendi. Paris’te tiyatro yazarlığına başladı (bu roman ya da tiyatroyu kamu zehiri olarak gören Port-Royal’den kopuşuna yol açtı). Racine’in bir tiyatro yazarı olarak başarıları XIV. Louis döneminin erken parlak yılları ile çakışır. Racine’in ‘‘klasiksel’’ Fransız trajedisine en yüksek estetik biçimi verdiği, trajedinin asıl tinini kavradığı kabul edilir.]]
rebek ya da rebap (Ar.); ortaçağ yaylı müzik aleti; kemana benzer, ama lut/ut biçimli gövdesi vardır.
Requiem Mass Roma Kat. Kilisesi’nde ölüler için bir anı olarak müziksel bir ortamda kutlanan bir Mas.
Restorasyon (dönemi) İngiltere tarihinde 1660’da tekerkliğin yeniden kuruluşu ya da II. Charles’ın hükümdarlığı (1660-85).
Romanesk Batı ve Güney Av.’da, 9-12’nci yüzyıllar arasında kullanılan ve hem Roma hem de Bizans öğelerini içeren sanatsal biçem.
Rhine­land Renenya; Ren Nehri’nin batı kıyısındaki Almanya toprakları.
Roses Savaşları 1455-85; İngiltere’de taht uğruna yapılan hanedan savaşları.

S
Sadukiler (Sadducees) Eski bir İbrani mezhebi; Farisiler ile karşıtlık içinde, ölülerin yeniden dirilişini, meleklerin varoluşunu, ve sözel geleneğin geçerliğini yadsıdılar.
Sami dili Arapça, Asurca, İbranice, Habeşçe gibi dilleri konuşan beyaz ekinler.
santur Kanuna benzer, tokmaklarla çalınan maden telli bir tür çalgı.
Saraken Göçebe Arap kabilelerinden birinin üyesi.
Sartre, Jean-Paul (1905-1980) Fransız felsefeci, romancı ve tiyatro yazarı.
Sasani İran’da 224-636 arasında bir İmparatorluk kuran ve yöneten yerel hanedan.
Savonorala, Girolamo (1452-1498) İtalyan Hıristiyan ve politik reformist. [[Çağdaş günahkarlığa ve ahlaksal yozlaşmaya karşı vaazlar verdi. 1494’de Medicilerin devrilmesinden sonra Florence’da aşırı püritan cumhuriyetin önderi oldu. Papalık ile kaçınılmaz çatışma sonucunda aforoz edildi (1497) ve korkunç işkencelerden sonra yakıldı.]]
Schiller, Friedrich (1759-1807). Alman şair, tiyatro yazarı, tarihçi ve eleştirmen. Yapıtları arasında: Di Räuber/Hırsızlar (1781) Wallenstein Üçlüsü (1800), Maria Stuart (1801), Wilhelm Tell (1804). ‘‘Über die äestetische Erziehung der Menschen in einer Reihe von Briefen’’ (Bir Dizi Mektupta İnsanın Estetik Eğitimi Üzerine).
Sebt Günü Haftanın yedinci günü, Cumartesi; Yahudilikte tapınmaya ayrılan işsiz gün.
Seneca, Lucius Annaeus İÖ ?4-İS ?65. Romalı felsefeci, devletadamı ve tiyatro yazarı. Nero’nun öğretmen ve danışmanı. Nero’yu öldürme girişimlerinden birine adı karıştı ve intihar etti.
Serafim Göksel hiyerarşide en yüksek melekler düzeninin üyesi; Eski Ahit’te İsaiah’ın görüşünde Yahuva’nın yanında bulunan altı kanatlı varlıklardan biri.
ses-uyumu consonance.
ses-uyumsuzluğu dissonance.
Sext Roma Kat. Kilisesinde dualar için saptanan yedi saatten dördüncüsü.
Shakespeare, William (1564-1616) İngiliz tiyatro yazarı ve şair,
Siena Orta İtalya’da Toskanad’da duvarlı bir kent; Etrüskler tarafından kurulmuştur; 13 ve 14. yüzyıllarda önemli sanat özeği.
Simonides İÖ 556-468; Yunan lirik şairi.
Sina Dağı Kuzey Batı Mısır’da bir dağ. Musa Tanrıdan Yasaları orada alır.
sinkretizm syncretism Tipik dinsel, felsefi öğretileri, inançları ya da edimleri bileştirme ve karıştırma eğilimi. (Yun. sunkretismos: sunkretizein = güçleri birleştirmek).
Skilla (Yun. Mit.) Bir deniz canavarına dönüşerek gemicileri boğmaya başlayan bir deniz perisi. İtalya kıyılarındaki bir kayalık ile özdeşleştirilir.
Sofokles. İÖ 496-406 (Atina). Yunan tiyatro yazarı. 123 yapıtından 7’si günümüze ulaşmıştır. [[Yaklaşık tarihleri ile: Ajax (450), Antigone (442), Kral Ödipus (Oedipus Rex, Oedipus Tyrannus, 430), Trakhiniai (420-10), Elektra (425), Filokretes (409), Oedipus Kolonus’ta (sahnelenmesi 401).]]
Son Yargı Dünyanın sonunda ölülerin dirilişinden sonra Tanrının tüm insanlara dünyasal yaşamdaki iyilik ve kötülüklerine göre en son yazgılarını bildirmesi.
Son Yemek İsa’nın çarmıha gerilmeden önceki gece yandaşları ile birlikte yediği yemek; gizemcilikte tanrı ile birleşme motifinin eşdeğeri. Aşai Rubbani ayininde (Eucarist) Ekmek ve şarabın kutsanmasıyla İsa’nın Son Yemeği anılır.
sone sonnet İtalyan kökenli 14 dizeli şiir.
Stabat Mater Roma Kat.Kilisesi; Latince bir ilahi; 13’üncü yüzyıldan kalmış olması olası; Bakire Meryem’in çarmıha geriliş sırasındaki acılarını anlatır.
Stakhanovculuk Eski Sovyetler Birliği’nde verimli işçileri ödüllendirerek üretim arttırma yöntemi
Stendhal (Marie-Henri Beyle’in yalancı adı) (Grenoble, 1783-Paris, 1842) Fransız romancı. [[1800’de Napoleon’un ordusuna, 1812’de Rusya seferine katıldı. Yapıtları arasında: Kızıl ve Kara, La Chartreuse de Parma, De l’amour. Duyularını ve içgüdülerini izleyen ‘‘küçük mutlu azınlık’’ için yazdığını ileri sürdü. Başat motifi bencil mutluluk imgesi, hazcılık. 18. yy Fransız Idéologlarının felsefesini benimsedi. Ona düzensiz bir toplumsal yaşam, başarısızlık ve yalnızlıktan ötesini vermeyen (burjua) dünyasını yalnızca savaşılması gereken bir düşman olarak gördü: İnsan doğasının eksiksizleştirilebileceğine inancı vardı.]]
Strindberg, August. (1842-1912) İsveçli oyun yazarı, romancı ve kısa öykü yazarı. [[Oyunları arasında: Baba (1887), Bayan Julie (1888), Bir Düş Oyunu (1902), Hayalet Sonatı (1907). Strindberg ruhbilim ve doğalcılığı daha sonra Anlatımcı tiyatroya evrimlenecek bir yapıda birleştirdi.]]
Sturm und Drung bkz. Fırtına ve Gerilim.
Süryani Syriac.

Ş
şapel chapel Bireysel tapınma için büyük yapılara ek yer.
şansölye İlgili bağlamda: Bir üniversitede onursal başkan.
şehit martyr Dinsel inançlarından dolayı ölen kimse.

T
Talmud Eski Yahudi yasa ve geleneğinin başlıca derlemi.
tarihçe chronicle
Tarsuslu Saul Paul’ün dönmesinden önceki adı; Saul (Eski Ahit) İÖ 1020-1000 arasındaki ilk İsrail kralı.
Tartarus Mit. Hades’te Titanların, kötülük yapanların hapsedildiği bir uçurum.
Tebliğ Annunciation (Yeni Ahit: Luka, 1:26-38) Bedenselleşmenin Cebrail tarafından Meryem’e bildirilişi.
teosofi Tanrısal doğanın sezgisel bir anlayışı üzerine dayalı olduğunu ya da bunu anlattığını ileri süren dinsel ve felsefi bir dizge.
Tertullian İS 162-220; Kartacalı Hıristiyan tanrıbilimci.
Thanatos Yunan ölüm tanrıçası; Freud tarafından Ölüm İçgüdüsünü simgelemek için kullanılır.
Thor (Eski İng. Thor; eski Norse: thorr = thunder) Yıldırım tanrısı.
Trent Konseyi Council of Trent Roma Katolik Kilisesinin 1545-1563’te Trent’te toplanan konseyi. Protestanlara tepki olarak geleneksel Katolik inançları yeniden doğruladı ve Karşı Reformasyonun ideallerini formüle etti.
Tristan (ortaçağ romansında) Cornwall Kralı Mark’ın yeğeni; yanlışlıkla aşk iksirinden içince amcasının gelini Iseult’a aşık olur.
trivium Yedi Liberal Sanattan dilbilgisi, diluzluğu ve eytişim.
troubadour 11-13’üncü yüzyıllar arası özellikle Provence ve Kuzey İtalya’da serpilen lirik şairler.
trouvëre 12-13’üncü yüzyıllarda Kuzey Fransa’da bulunan özellikle anlatısal yapıtlar sunan şairler.
Tötonik Alman halkı ile ilgili.
Tötonlar İÖ 2’nci yüzyılda Jutland’dan Güney Galler’e göç eden eski Germanik bir kabile.
Tungus Doğu Sibirya’da bir Mongol halkı.

U
Unitarianizm Tanrının tek-kişiliğini ileri süren, Üçlülüğü (tek bir Tanrısallıkta Baba, Oğul ve Kutsal Tin) ve İsa’nın tanrısallığını yadsıyan, ve us, duyunç ve ve karekteri inanç ve kılgı ölçünleri olarak alan Hıristiyan inanç dizgesi.
Upanishad Hinduizm. Sanskrit kutsal kitaplara verilen ad. İÖ 200-400 arasında yazıldıkları düşünülür ve eski Hint felsefesinin gizemli ve içrek öğretilerini kapsarlar.

Ü
ünikorn unicorn Alın ortasından tek-boynuzlu imgesel beyaz at.

V
Veda Hinduizmin en eski kutsal yazıları, (Rig-Veda, Yajur-Veda, Sama-Veda, ve Atharva-Veda)
Vedanta Hinduizm’in altı ana felsefi okulundan biri. Veda’da örtük olduğu düşünülen Birciliği açımlar. Yalnızca Brahma’nın olgusallığı olduğunu ve tüm görüngü dünyasının yanılsama olduğunu öğretir.
Venüs dağı Venusberg Güney Batı Alm.’da bir dağ.
Victorian Kraliçe Victoria (1819-1901) döneminin iffet, bağnazlık ve ikiyüzlülük ekini ile ilgili
Virgil (Latince adı: Publius Vergilius Maro, İÖ 70-19. Romalı şair. Başyapıtı Aeneid Truva’nın düşüşünden sonra Aenas’ın başına gelenleri anlatan bir epik şiirdir.
Vulgata İncil’in Jerome tarafından yapılan ondördüncü yüzyıl çevirisi.

W
Walhalla (ya da: Valhalla, Valhall, Walhall) Odin’in büyük salonu; kahramanlar olarak ölen savaşçıların sonsuza dek kaldıkları yer.
Whig İngiltere’de 17’nci yüzyılda sınırlı tekerkliği savunan toprakağası sınıfının politik bir üyesi; Katolik olduğu zemininde York dükü James’ın tahta çıkmasına karşı çıktılar; büyük aristokrasinin ve paralı orta sınıfın politik temsilcileri; Liberal partinin çekirdeğini oluşturdular.
Warhol, Andy (?1930) Birleşik Devletler sanatçısı ve film yapımcısı, önde gelen pop art sözcülerinden biri.

X

Y
Yahuda Judah (Eski Ahit) Jacob’un dördüncü oğlu; Mesiah’ın onun soyundan gelmesi gerekiyordu.
Yahudi Esseneler Yahudilik; İÖ ikinci yüzyıldan sonra Filistin’de gelişen çileci bir mezhep.
Yahweh, Yehova Jehovah (Eski Ahit’ten) Musa’ya Horeb dağında kendini bildiren Tanrının kişisel adı (YHVH).
Yahwist Jahvist (Yahweh: Tanrının Horeb dağında Musa’ya açıklanan kişisel adı—Yahuva) Pentateuch’u oluşturan dört kaynaktan en eskisinin yazarı ya da yazarları
Yeni Ahit New Testament Hıristiyan İncil. İsa’nın ölümünden sonra derlenen ve Eski Ahit’e eklenen bölüm
Yüksek Eleştiri Higher Criticism İncil kitaplarının kaynaklarını doğrulamak için yazınsal eleştiride bilimsel uygulayımlar kullanma.

Z
Zen Budizm 12 yüzyıldan Çin kökenli Japon okulu. Arı aydınlanmaya ulaşmanın biricik yolu olarak başka herşeyi dışlama pahasına kişinin kendi özsel doğası üzerine düşünmeyi önerdi.
Zion Üzerinde Kudüs’tün bulunduğu tepe; (Yahudilikte) İncil’in eski İsrailitleri; (Hıristiyanlıkta) Tanrının kenti olarak görülen cennet.
Zodyak Ekliptik ile 8 derecelik bir açıda uzanan imgesel bir kuşak; 12 zodyak öbekleşmesini kapsar.